„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi


Mafkuraviy  tahdidlarga  qarshi  kurash  usullari  va  vositalari



Download 1,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/23
Sana16.01.2020
Hajmi1,85 Mb.
#34834
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   23
Bog'liq
Миллий ғоя МАЪРУЗА 2019-20120


 
2.Mafkuraviy  tahdidlarga  qarshi  kurash  usullari  va  vositalari.  "Mafkuraviy  taxdid" 
muayyan  millat,  jamiyat,  davlatning  tinch-ligi  va  barqarorligiga  qarshi  qaratilgan,  siyosiy  va 
konstitutsi-on tuzumni zaiflashtirish hamda buzishga yo‗naltirilgan, shaxs va jamiyat xavfsizligi, 

ma‘naviy, mafkuraviy,  ruhiy dunyosiga tajovuz qiladigan  g‗oyaviy-nazariy qarashlar va ularga 
asoslangan  amaliyot  majmuini  ifodalaydigan  tushunchadir.  Uning  mazmun-mo-hiyati,  zararli 
oqibatlari va unga qarshi kurashish zarurligi O‗zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom 
Karimovning  «Yuksak  ma‘naviyat  —  yengilmas  kuch»  asarida  har  tomonlama  va  ishonchli 
dalillar  asosida  ko‗rsatib  berilgan.  Ushbu  asarda  ta‘kidlanganidek,  tili,  dini,  e‘tiqodi-dan  qat‘i 
nazar, har qaysi odamning tom ma‘nodagi erkin bo‗lib yashashiga qarshi qaratilgan, uning aynan 
ruhiy  dunyosini  izdan  chiqarish  maqsadini  ko‗zda  tutadigan  mafkuraviy,  g‗oyaviy  va  in-
formatsion xurujlar bu boradagi tahdid va tajovuz hisoblanadi. 
Mafkuraviy  tahdid  va  tajovuz  vayronkor  kuchlarning  o‗z  mod-diy,  siyosiy  manfaatlarini 
ko‗zlagan  holda  har  xil  markazlar  tomonidan  biron-bir  mamlakatga  nisbatan  ichkaridan  yoki 
tashqa-ridan turib, bevosita amalga oshiriladigan buzg‗unchilikning muayyan shaklidir. Ular o‗z 
maqsadlariga erishish uchun har qan-day usullardan, odamlarning ruhiy hissiyotlari, milliy tuy-
g‗ulari,  har  qanday  jamiyatda  mavjud  ijtimoiy-iqtisodiy  mu-ammolardan,  shuningdek, 
zamonaviy  texnologiya,  telekommunika-siya,  OAV,  Internetdan  noxolislik  bilan  foydalanishga 
hara-kat qiladi. 
Hozirgi  davrda  mafkuraviy  tahdid  deganda,  aholining  ayrim  qatlamlari,  ayniqsa,  yoshlar 
ongi va qalbiga ta‘sir qilib, ular-ning qarashlarini o‗zlariga ma‘qul  yo‗nalishda o‗zgartirish, di-
niy  ekstremizm,  vayronkorlik,  buzg‗unchilik,  axloqsizlik  g‗oyala-rini  zimdan  targ‗ib-tashviq 
etib,  singdirish  kabi  g‗arazli  maq-sadlar  ham  anglanadi.  Ma‘naviyatga  qarshi  qaratilgan  har 
qanday  tajovuz,  tahdid  o‗z-o‗zidan  mamlakatning  milliy  manfaatlari,  jismonan  va  ma‘nan 
sog‗lom avlod kelajagini ta‘minlash yo‗li-dagi jiddiy xatarlardan biridir. 
Mafkuraviy tahdid shakllari xilma-xil. Zero, tahdidchi-lar ko‗pincha turli niqoblar, jozibali 
shior va  g‗oyalar niqobi ortida ish  ko‗radi,  turli-tuman usullardan foydalanadi.  Bundai  kuchlar 
ixtiyorida  juda  katta  moddiy,  moliyaviy  resurslar  va  imkoniyatlar  mavjud  bo‗lib,  ular  puxta 
o‗ylangan  hamda  da-vomli  maqsadlarga  xizmat  qilmoqda.  Hozirgi  davrda  dunyoning  ayrim 
hududlarida  ana  shunday  harakatlar  natijasida  katta  yo‗qotishlar  yuz  bermoqda,  millatlarning 
ma‘naviy qadriyatla-ri, milliy tafakkuri va turmush tarzi izdan chiqmoqda, axloq-odob, oila va 
jamiyat hayoti, ongli yashash tarzi jiddiy xavf ostida qolmoqda. Eng yomoni, bunday mafkuraviy 
xurujlarning  pirovard  maqsadi  odamni  o‗zi  tug‗ilib  o‗sgan  yurti  va  xalqidan  tonishga, 
vatanparvarlik  tuyg‗ularidan  mahrum  etishga,  hamma  narsaga  loqayd  bo‗lgan  shaxsga 
aylantirishga qaratilgan. 
Xudbinlik  va  loqaydlik,  mahalliychilik,  korrupsiya  va  man-faatparastlik,  boshqalarni 
mensimaslik, hasad, sotqinlik singa-ri illatlar ham ma‘naviy tahdid va tajovuzlar tarkibiga kiradi. 
Prezidentimiz  ogohlantirgani  kabi,  hozirgi  davrda  turli  eski  va  yangi  goyalar  kurashi  har 
qachongidan  ham  ko‗ra  shiddatli  tus  olmoqsa.  Rang-barang,  ba‘zan  bir-biriga  mutlaqo  zid 
dunyoqarashlar  siyosiy,  milliy,  diniy  oqimlar,  mazhab  va  sektalar  o‗rtasidagi  fikr  tala-shuvlari 
goho  bahs-munozara  doirasidan  chiqib,  qonli  to‗qnashuv-lar,  ommaviy  qirg‗inlarga  sabab 
bo‗lmoqsa, odamlar boshiga behisob qayg‗u-kulfatlar solmoqda. Bu tortishuvlardan ko‗zlangan 
asosiy  maqsad  —  inson,  avvalambor,  yoshlar  qalbini  egallash,  muayyan  mam-lakat  yoki 
mintaqadagi  biror  xalqning  ongiga,  uning  sezgi-tuyg‗ula-riga  ta‘sir  o‗tkazish,  uni  o‗z 
dunyoqarashiga bo‗ysundirish, mafku-raviy jihatdan zaif va tobe qilishdan iborat. 
Mafkuraviy  tahdidlarga  qarshi  o‗z  vaqtida  qat‘iyat  va  iz-chillik  bilan  kurash  olib 
borilmasa, turli zararli oqimlar O‗zbekistonga ham shiddat bilan yopirilib kirishi, yoshlarni o‗z 
girdobiga  tortib  ketishi,  oqibatda  ular  ota-ona,  el-yurt  oldi-dagi  burchi  va  mas‘uliyatini 
o‗ylamaydigan,  faqat  bir  kunlik  hayot  bilan  yashaydigan  egoist-xudbinlarga  aylanib  qolishi 
mum-kin.  Bizga  mafkuraviy  tahdid  solishi  mumkin  bo‗lgan  ayrim  tash-kilotlar  o‗rta  asrlarda 
mavjud bo‗lgan musulmon xalifaligini tiklash yo‗lida faoliyat ko‗rsatmoqda. Albatta, bundan o‗n 
to‗rt asr burungi voqelikni bugun amalda qayta tiklab bo‗lmasligi ayon. Lekin ularning niyati — 
yagona  mafkuraviy  makon  barpo  etib,  islom  dinini  siyosiylashtirish  va  shu  asosda  hokimiyatni 
qo‗lga kiritib,    hukmronlik qilishdan iborat. 
Hozirgi  davrdagi  "erkin  demokratiya"  va  turli  "ochiq  jamiyat  modellari"ni  eksport  qilish, 
jamiyat  va  davlat  qurilishi-ning  "universal  loyiha"larini  tashqaridan  tiqishtirish  yo‗li-dagi 

urinishlar  ham  mafkuraviy  tahdid  va  tajovuz  sifatida  baholanmog‗i  lozim.  Aslida,  insoniyat 
tarixida  barchaga  birdek  ma‘qul  bo‗ladigan  boshqaruv  modeli  hech  qachon  bo‗lmagan. 
Mafkuraviy  tahdidning  "ommaviy  madaniyat"  niqobi  ostida  axloqiy  buzuqlik  va  zo‗ravonlik, 
individualizm,  egotsentrizm  g‗oyalarini  tarqatish,  shuning  hisobidan  boylik  orttirish,  boshqa 
xalqlar-ning necha ming yillik an‘ana va qadriyatlari, turmush tarzi-ning mafkuraviy negizlariga 
bepisandlik,  ularni  qo‗porishga  qaratilgan  shakllari  ham  mavjud.  Hozirgi  vaqtda  axloqsizlik-ni 
madaniyat deb bilish va aksincha, asl mafkuraviy qadriyatlar-ni mensimasdan, eskilik sarqiti deb 
qarash bilan bog‗liq holat-lar taraqqiyot va yoshlar tarbiyasiga tajovuz qilmoqda. 
Mafkuraviy  tahdid  shakllarining  aksariyati  informatsion  xu-ruj  va  uydirmalarni  tarqatish 
orqali  yuz  bermoqda.  Bugungi  kunda  tobora  kuchayib  borayotgan  bunday  xatarlarga  qarshi 
doimo  sergak,  ogoh  va  hushyor  bo‗lib  yashashimiz  zarur.  Bunday  tahdidlarga  qarshi  har 
tomonlama  chuqur  o‗ylangan,  puxta  ilmiy  asosda  tashkil  etil-gan,  muntazam  va  uzluksiz 
ravishda olib boriladigan mafkuraviy tarbiya bilan javob berish mumkin. Har birimiz mafkuraviy 
tah-didlarga  nisbatan  loqaydlik,  beparvolik  va  beg‗amlik  illatidan  xalos  bo‗lishimiz,  xar  bir 
fuqaro  yurtimizda,  jahonda  sodir  bo‗la-yotgan  har  qanday  voqea,  hodisa,  jarayonlar  menga, 
mening  taqdi-rimga  bevosita  daxldor  deb  hisoblamog‗i  darkor.  Prezidentimiz  ta‘-kidlaganidek, 
"Hozirgi  o‗ta  murakkab  bir  zamonda  xalqaro  maydon-da  sodir  bo‗layotgan  jarayonlarning  tub 
mohiyatiga  yetib borish, ular haqida xolis va mustaqil fikrga ega bo‗lish  bugungi  kunning eng 
dolzarb vazifasi, desak, hech qanday xato bo‗lmaydi" 
Mafkuraviy  tahdid  o‗z  mohiyatidan  kelib  chiqib,  eng  avvalo,  inson  ongiga,  tafakkuri  va 
xulq-atvoriga xavf-xatar solmoqda. Inson ongi va qalbini vayronkor hamda buzg‗unchi g‗oyalar 
bilan  izdan  chiqarishga  harakat  qilish  mafkuraviy  taxdidning  eng  aso-siy  mazmun-mohiyatini 
belgilaydi.  Mafkuraviy  tahdid  muayyan  jamiyat  a‘zolarini  yagona  maqsad  va  muddaolardan 
chalg‗itib,  mil-liy  mentalitetga  mos  kelmaydigan  begona  g‗oyalar,  fikrlar,  maq-sadlar  va 
qarashlarni chetdan turib eksport qilish jarayonida o‗zini yanada aniqroq namoyon qiladi. 
Hozirgi vaqtda mafkuraviy tahdidlar quyidagilarda namoyon bo„lmoqda: 
yurtimizdagi  demokratiya qadriyatlari va demokratik ta-raqqiyot  imkoniyatlariga nisbatan 
shubha bilan qarash holatini vujudga keltirish; 
odamlarni ezgu g‗oyalardan chalg‗itish, xayoliy farovon tur-mush tarzini va‘da qilish; 
jamiyat  a‘zolari,  ayniqsa,  yoshlar  tafakkurida  milliy  qadriyatlarga  sodiqlik  tuyg‗ularini 
zaiflashtirish; 
—- xalqimiz urf-odatlari, milliy mentalitetiga begona odatlarni kiritishga intilish; 
ekstremistik ruhdagi diniy g‗oyalarni tiqishtirishga in-tilish; 
aholi o‗rtasida milliy taraqqiyot modeliga ishonchsizlik uyg‗otish; 
—  jamoaparvarlik,  ijtimoiy  hamkorlik  ruhini  inkor  etib,  individualizm  g‗oyalarini  sun‘iy 
ravishda tiqishtirish. 
Mafkuraviy  tahdidlarning  nihoyatda  keng  qamrovli  ekanligidan  kelib  chiqib,  ularni 
quyidagicha toifalash mumkin: 
Birinchidan,  jamiyatimiz  a‘zolarining  ongi  va  tafakkuriga  ta‘sir  qilishga  qaratilgan 
xurujlar.  Ma‘lumki,  xalqimizning  asrlar  davomida  shakllanib  kelayotgan  milliy  ongi  va 
dunyoqara-shida hamda xulq-atvor normalarida ota-onaga, o‗zi yashayotgan mahalla jamoasiga, 
katta yoshdagi kishilarga chuqur hurmat bi-lan qarash, muayyan voqea va hodisalarga bosiqlik, 
mulohaza  va  andisha  bilan  munosabatda  bo‗lish,  jamoa  fikriga  nisbatan  alo-hida  ehtirom 
ko‗rsatish  kabi  xislatlar  ustuvorlik  qiladi.  Qolaversa,  aynan  mana  shu  qadriyatlar  jamiyatimiz 
ma‘naviyatining tamal toshini tashkil qiladi. 
Bunday vaziyatni yaxshi o‗rgangan g‗animlarimiz bizga qarshi ma‘naviy xurujlarni amalga 
oshirishda  xalqimizning  mana  shun-day  ulug‗vor  qadriyatlariga  mutlaqo  teskari  va  begona 
bo‗lgan,  asosan  «individualizm»,  «egoizm»,  «kosmopolitizm»,  «zo‗ravon-lik»,  "diniy 
mutaassiblik"  g‗oyalarini  iloji  boricha  chiroyli  niqoblarga  o‗rab,  jamiyatimizga  olib  kirishga 
urinmoqda.  G‗anim-larimizning  xalqimiz  milliy  ongiga  ta‘sir  ko‗rsatishdan  ko‗zlan-gan  asosiy 
maqsadi  Birinchi  Prezidentimiz  I.A.  Karimov  xulosa  qilgani-dek:  «O‗zbekistonda  hukm 
surayotgan  tinchlik  va  osoyishtalikni,  jamiyatimizdagi  bunyodkorlik  muhitini,  bugun  biz  barpo 

etayot-gan  farovon  va  osuda  hayotni  buzish,  tobora  kuchga  kirayotgan  dav-latimizni  ag‗darish, 
tanlagan  yo‗limizdan  qaytarishdir.  Odamla-rimizning  yuragiga  vahima  va  qo‗rquv  solish 
hisobidan  ularning  ertangi  kunga  bo‗lgan  ishonchini  yo‗qotish,  bir-biriga  qarshi  qo‗yish, 
yurtimizda, mintaqamizda o‗z manfaati, o‗z siyosatini o‗tka-zishdan iborat». 
Ikkinchidan,  milliy  urf-odatlarimizga  bo‗layotgan  xurujlar.  Ma‘lumki,  xalqimizda  o‗ziga 
xos milliy odatlar, an‘analar shakllangan. Jamoa bo‗lib yashash, qarindosh-urug‗larga mehribon-
lik,  to‗y  va  ma‘rakalar,  bayramlar,  tarbiya  masalalarida,  hasharlarda  ijtimoiy  hamkorlikning 
boshqalarda uchramaydigan o‗ziga xos yuqori darajasining namoyon bo‗lishi shular jumlasi-dan. 
Xalqimizning  bu  urf-odatlari  asrlar  davomida  jamiyat  mustahkamligining  asosi  bo‗lib  xizmat 
qilib  kelmoqda.  Davla-timiz  rahbari  ta‘kidlaganidek:  «Xalqimizning  donologi,  bag‗-rikengligi, 
sabr-bardoshi bizni har qanday balo-qazolardan as-rab, idrokimizni, aql-zakovatimizni charxlab, 
yurtimizda oso-yishtalik va millatlararo, fuqarolararo tinchlikni saqlab qolishga xizmat qildi»
43

Milliy  an‘analarimiz  va  urf-odatlarimizning  mamlakatimiz  taraqqiyoti  uchun  naqadar 
ulkan  ahamiyatini  sezgan  tahdidchilar  bu  borada  ham  muayyan  xurujlarni  amalga  oshirmoqda. 
Shu  maqsadga  erishish  uchun  ular  global  aloqa  tizimlari  va  boshqa  vositalar  orqali  ma‘naviy 
qashshoqlikka,  tarkidunyochilikka,  odamlarga  nis-batan  oqibatsizlik  va  shafqatsizlikka  olib 
keluvchi  g‗oyalarni  hamda  urf-odat  normalarini  zo‗r  berib  targ‗ib  qilmoqsa.  Bular  orasida, 
ayniqsa,  odamovilik,  ota-onaga  nisbatan  bepisand  qarash,  shaxsiy  hayotni  ulug‗lash  kabi  g‗oya 
va qarashlar ustuvorlik qilmoqda. 
Uchinchidan,  milliy  madaniyatimizga  bo‗layotgan  xurujlar.  Sir  emaski,  xalqimizning 
milliy  madaniyati  o‗zining  qadimiyligi,  boyligi  bilan  alohida  ajralib  turadi.  Markaziy  Osiyo 
tarixida  aql-idrok  bilan  ma‘naviy  jasoratni,  diniy  dunyoqarash  bi-lan  qomusiy  bilimdonlikni 
o‗zida mujassam etgan allomalar ko‗p bo‗lgan. Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Xoja Bahouddin 
Naqsh-band,  Xoja  Ahmad  Yassaviy,  Al  Xorazmiy,  Beruniy,  Ibn  Sino,  Amir  Temur,  Mirzo 
Ulug‗bek,  Zahiriddin  Bobur  va  boshqa  ko‗plab  buyuk  ajdodlarimiz  milliy  madaniyatimizni 
rivojlantirishga  ulkan  hissa  qo‗shdilar,  xalqimizning  milliy  iftixori  bo‗lib  qoldilar.  Ularning 
nomi,  jahon  sivilizatsiyasi  taraqqiyotiga  qo‗shgan  buyuk  hissasi  hozirgi  kunda  butun  dunyoga 
ma‘lum. 
Ma‘naviy xuruj uyushtirayotgan kuchlar jamiyatimiz a‘zola-rini milliy madaniy boyliklar 
va  imkoniyatlardan  begonalashti-rishga  harakat  qilmokda.  Shu  maqsadda  ular  Internet 
tarmog‗idan,  kinofilmlar  va  san‘at  turlaridan  foydalangan  holda  nihoyatda  ohanrabo,  lekin 
yengil-yelpi,  inson  tafakkurini  rivojlantirishga  emas,  aksincha  uning  sayozlashuviga  xizmat 
qiluvchi  namunalarni  jamiyatimizga  olib  kirishga  intilmoqda.  Bunday  san‘at  va  mada-niyat 
namunalarida behayolik, mantiqsizlik g‗oyalarining targ‗ibo-ti yetakchilik qilmoqda. Vaholanki, 
bu  mamlakatlarning  o‗zlari  millatlarni  parokandalikka  olib  boradigan,  insoniyat  uchun  shar-
mandali  vaziyatlarni  demokratiya,  inson  huquqlari  kabi  oliy  qad-riyatlar  shiori  ostida  targ‗ib 
qilmoqsa. 
Mana  shunday  holatlardan  kelib  chiqib  xulosa  qilish  mum-kinki,  bugungi  kunda 
mamlakatimizning  har  bir  fuqarosida  sa-marali  va  mustahkam  ma‘naviy  immunitetni 
shakllantirish  ke-chiktirib  bo‗lmaydigan  vazifaga  aylandi.  Ma‘lumki,  Birinchi  Prezidentimiz 
I.A.Karimovning  2000  yilda  «Fidokor»  gazetasi  muxbiri-ga  bergan  intervyusida  mafkuraviy 
immunitetning  mohiyati  va  zarurligi  asoslab  berilgan  edi.  O‗zbekiston  Respublikasi  Birinchi 
Prezidenti I.A.Karimov ta‘kidlaganidek: «Bir xalqni o‗ziga tobe qilishni istagan kuchlar, avvalo, 
uni o‗zligidan, tarixidan, madaniyatidan judo qilishga intiladi. ...Shunga o‗xshash zararli ta‘sirlar 
davom  etaversa,  millat  o‗zli-gini  yo‗qotishi,  ming  yillik  an‘analarini  boy  berib,  olomonga 
aylanib  qolishi  ham  hech  gap  emas.  Tabiiy  savol  tug‗iladi:  bunday  mafkuraviy  ta‘sirlar  salbiy 
oqibatlarga olib kelmasligi uchun nima qilish kerak? Buning yo‗li — odamlarimiz, avvalambor, 
yoshlarimizning iymon-e‘tiqodini mustahkamlash, irodasini ba-quvvat qilish, ularni o‗z mustaqil 
fikriga  ega  bo‗lgan  barkamol  insonlar  etib  tarbiyalash.  Ularning  tafakkurida  o‗zligini  unut-
maslik, ota-bobolarning muqaddas qadriyatlarini asrab-avaylash va hurmat qilish fazilatini qaror 
                                                 
43
 Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizligimiz o‗z kuch-qudratimizga hamjihatligimiz va qat‘iy irodamizga bog‗liq 12-
jild. - T.:"O‗zbekiston", 2004. 250-bet. 

toptirish. Ularning, men o‗zbek farzandiman deb, g‗urur va iftixor bilan yashashiga eri-shishdir. 
Bugun  kuchli  davlatlarning  targ‗ibot  va  tashviqotlari  natijasida  uchinchi  dunyo  mamlakatlari 
o‗zlarining  yuqori  mala-kali  mutaxassislaridan  ajralmoqdalar.  Oddiygina  raqamlarga  murojaat 
qilganimizda  buning  tasdig‗ini  ko‗ramiz.  G‗arb  ommaviy  axborot  vositalarining  doimiy  tarzda 
olib boradigan targ‗ibot va tashviqotlari natijasida kambag‗al Afrika mamlakatlari uchun yuqori 
malakali mutaxassislarga bo‗lgan ehtiyoj yuqori bo‗lib turgan bir paytda, oliy va yuqori malakali 
xodimlarning  har  uchtasidan  bittasi  rivojlangan  davlatlarga  ketib  qolmoqda.  Har  yili  Afrikadan 
o‗rtacha 23 000 ilmiy xodim va o‗qituvchi chiqib ketmoqda. Keyingi besh yil mobaynida qit‘a 
davlatlari  60  ming-dan  ortiq  o‗rta  va  yuqori  bo‗g‗indagi  boshqaruv  xodimlaridan  mah-rum 
bo‗ldi.  Ma‘lumki,  har  qanday  kasallikning  oldini  olish  uchun,  avvalo,  kishi  organizmida  unga 
qarshi  immunitet  hosil  qilina-di.  Biz  ham  farzandlarimiz  yuragida  ona  -  Vatanga,  boy  tarixi-
mizga,  ota-bobolarimizning  muqaddas  diniga  sog‗lom  munosabatni  qaror  toptirishimiz,  ta‘bir 
joiz bo‗lsa, ularning mafkuraviy immunitetini kuchaytirishimiz zarur» . 
Fuqarrlar  siyosiy  ongi  hamda  milliy  qadriyatlarga  nisbatan  xurujlar  va  ularni  asrash 
zarurligi  bugungi  muhim  masalalar-dan  biridir.  Albatta,  bu  masala  barcha  zamonlarda  buyuk 
mutafak-kir, ma‘rifatparvar bobolarimizni o‗ylantirib kelgan, xalqi-miz e‘tiboridan hech qachon 
chetda qolmagan. Lekin bugun biz mut-laqo boshqa davrda yashamokdamiz, endi hayot talablari 
o‗zgacha. Bi-nobarin, o‗zini asrashni o‗ylagan har bir xalq ko‗proq kelajagi haqida qayg‗urmog‗i 
kerak. Xalqimizning jahon taraqqiyotiga qo‗shgan hissasi o‗tmishda qanchalik ulkan bo‗lmasin, 
shuning  o‗zi  bilangina  hozirgi  davrda  taraqqiy  etgan  davlatlar  orasida  munosib  o‗rin  egallash 
qiyin.  Fakdt  milliy  istiqlol  g‗oyasigina  millatning  kuch-qudratini,  salohiyatini  ro‗yobga 
chiqarishi,  xalqimizni  bunyodkor-likka  safarbar  etishi,  yurtimizda  istiqomat  qilayotgan  barcha 
fuqarolarni  jipslashtirishi,  dunyoga  hukmronlik  qilishga  intilayotgan,  g‗arazli  maqsadlarni 
ko‗zlayotgan kuchlar, buzg‗unchi g‗oyalar-ga qarshi ishonchli to‗siq bo‗lishi mumkin. Shu bois 
ham  jamiyati-miz  a‘zolari  siyosiy  ongini  oshirish  masalasiga  sifat  jihatidan  butunlay  yangicha 
asoslarda  yondashish  davrimizning  eng  asosiy  mud-daosini  tashkil  etadi.  Chunki  yuqorida 
ta‘kidlanganidek, o‗z mil-liy manfaatlarini ta‘minlay olgan jamiyatninggina umri boqiy bo‗ladi. 
Bu  har  birimizning  burchimiz  va  uni  ta‘minlashda  quyi-dagilarga  e‘tibor  berish  maqsadga 
muvofiq: 1) milliy ma‘naviy qadriyatlarni avaylab-asrash; 2) yoshlarni milliy ruhda tarbiya-lash; 
3) milliy manfaatlarni himoya qilish; 4) targ‗ibot ishlari-ni yanada kuchaytirish. 
Zero,  bugungi  davr  voqeligi  har  bir  masalada  yangicha  tamo-yillar  asosida  yondashishni 
taqozo  etmoqda.  Muayyan  tushunchalar,  g‗oyalar  yoki  tamoyillarni  anglab  olish  ishning  bir 
qismi, xolos. Shu ma‘noda, milliy ma‘naviy tahdidlarga qarshi kurashda ama-liy ishlarga e‘tibor 
berish asosiy masaladir. 
Axborot  texnologiyalari  orqali  xurujlar  avj  olayotgan  bu-gungi  kunda  ulardan  saqlanish 
zarurati  mafkuraviy  tahdidlar-ni  bartaraf  etish  borasidagi  muhim  masalalardan  biridir.  Bu-gun 
dunyo axborot asriga kirib ulgurdi. Eng taraqqiy etgan dav-latlarning mavqei, salohiyati ko‗plab 
omillar  bilan  birga  OAV-ning  nechog‗lik  rivojlangani  bilan  ham  belgilanmoqda.  Taraqqi-
yotning  bosh  belgisi  esa  jamiyatning  axborotlashganligida  o‗z  ifo-dasini  topmoqda.  Yaqin-
yaqinlargacha  axborotlashuv  jarayonlari  faqat  ommaviy  axborot  vositalarining  faoliyati  bilan 
bog‗liq  bo‗lgan  edi,  xolos.  Hozir  esa  manzara  tamoman  o‗zgacha.  Endilikda  axborot 
texnologiyalari  shu  qadar  rang-barang  tus  oldiki,  kecha-gi  o‗lchamlar,  mezonlar,  tushunchalar, 
imkoniyat va vositalarni tubdan yangilash zarurati ko‗ndalang bo‗lmokda. Kompyuter texni-kasi, 
Internet tizimi, telekommunikatsiya imkoniyatlari tasav-vurimizdagi "ommaviy axborot vositasi" 
degan tusho‗nchani  tamo-man o‗zgartirib  yubormoqda. Shuni  ham  aytish kerakki,  «zamonaviy 
integratsiya»  tushunchasi  dunyo  axborot  makonidan  mustahkam  o‗rin  egallashni  taqozo 
etmoqda. 
 
3.  “Ommaviy  madaniyat”ning  oqibatlariga  nisbatan  immunitetni  shakllantirishning 
zaruriyati.  Globallashuv  ―ommaviy  madaniyat‖ni  yoymoqda.  U  o‗zbeklarning  tafakkuriga, 
musiqasiga,  didiga,  kiyinishiga,  menyu,  imorat  qurish,  o‗zaro  muomala,  oilasiga,  oilaviy 
munosabatlariga, hatto orzulariga ham chang solmoqda.  

―Ommaviy  madaniyat‖  globallashuv  davrining  maxsuli  bo‗lgan  OAVning  yangi 
ko‗rinishlari ta‘sirida dunyo mamlakatlarining barchasiga ―zamonaviy madaniyat‖ sifatida kirib 
bordi. U XX asr o‗rtalarida ommaviy muloqot va axborot vositalarining jamiyat hayotiga chuqur 
kirib  borishi  va  barcha  ijtimoiy  guruhlar  uchun  yetarli  bo‗lishi  natijasida  shakllangan  va 
mohiyatan  barcha  yoshdagi  aholi  uchun  tushunarli  bo‗lgan  madaniyat  namunalari  (ommaviy 
estrada  musiqasi,  sirk  va  h.k.)  qadriyatlaridir.  ―Ommaviy  madaniyat‖ning  keskin  rivoji  XX 
asrning  o‗rtalariga  to‗g‗ri  keladi.  Shu  vaqtdan  boshlab  u  keng  qamrov  va  hujumkorlik  bilan 
tarqala boshladi. Ommaviy axborot va kommunikatsiya (radio, kino, televideniye, ko‗p nusxali 
gazetalar,  suratli  jurnallar,  internet)  vositalarining  keskin  rivoji  va  tarqatilishi  –  globallashuv 
jarayoni bunga sabab bo‗ldi. 
Chunki  globallashuv  davrida  har  qanday  jarayon  dunyoning  u  chetidan  bu  chetiga  tez 
sur‘atlar  bilan  ko‗chib  o‗tishini  inkor  eta  olmaymiz.  Eng  umumiy  ma‘noda,  globallashuv 
muayyan hodisa, jarayonning barcha mintaqalar, davlatlar va butun Yer yuzini qamrab olganini 
hamda  ularning  insoniyat  taqdiriga  daxldor  ekanini  anglatadi.  Globallashuv  jarayonining 
hayotimizga  tobora  tez  va  chuqur  kirib  kelayotganining  asosiy  sababi  esa,  Prezidentimiz  qayd 
etganlaridek, bugungi  kunda  har  qaysi  davlatning  taraqqiyoti  va  ravnaqi  nafaqat  yaqin  va  uzoq 
qo‗shnilar,  balki  jahon  miqyosida  boshqa  mintaqa  va  hududlar  bilan  chambarchas  bog‗lanib 
borayotganidadir.  Biron  mamlakatning  bu  jarayondan  chetda  turishi  ijobiy  natijalarga  olib 
kelmaydi. Bu borada hind xalqining davlat arbobi Maxatma Gandiga ―Globallashuv jarayoniga 
qanday  qaraysiz?‖  degan  savolni  berishganda,  u  shunday  ma‘noda  javob  bergan  ekan:  ―Men 
tashqaridagi bo‗rondan qo‗rqib, derazamni yopib qo‗ya olmayman, chunki menga toza havo ham 
kerak. Shu bilan birga, toza havo kerak ekan, deb derazamni katta ochib ham qo‗ya olmayman, 
chunki  uyimni  chang-to‗zon  bosib  ketishini  ham  xohlamayman‖.  Demak,  biz  o‗sha  kirib 
kelayotgan vositalarga filtr o‗rnatishimiz kerak, xolos. 
Globallashuv  jarayonining  yana  bir  o‗ziga  xos  jihati  uning  mafkuraviy  ta‘sir  o‗tkazish 
ko‗lamini  haddan  ziyod  kengaytirib,  beqiyos  darajada  tezlatib  yuborganida  ham 
ko‗rinadi. ―Mana  shunday  vaziyatda,  –  deb  yozadi  Birinchi  Prezidentimiz  Islom  Karimov,  –
 odam  o‗z  mustaqil  fikriga,  zamonlar  sinovidan  o‗tgan  hayotiy-milliy  qadriyatlarga,  sog‗lom 
negizda  shakllangan  dunyoqarash  va  mustahkam  irodaga  ega  bo‗lmasa,  har  turli  ma‘naviy 
tahdidlarga,  ularning  goh  oshkora,  goh  pinhona  ko‗rinishdagi  ta‘siriga  bardosh  berishi 
amrimahol‖. 
Shunday  ekan,  biz  ham  ommaviy  madaniyat  bilan  ―ommaviy  madaniyat‖ning  farqiga 
borishimiz  hamda  ―ommaviy  madaniyat‖ning  ayanchli  oqibatlarining  oldini  olish  uchun 
kurashishimiz  lozim.  Buning  ayanchli  oqibatlari  esa  ma‘lum:  axloqiy  buzuqlik  va  zo‗ravonlik, 
individualizm, egotsentrizm g‗oyalarining keng tarqalishi.  
 ―Ommaviy  madaniyat‖ning  maqsadi  nima?  Xizmat  yuzasidan  mamlakatimizning  turli 
hududlaridagi har xil soha vakillari, jumladan, ziyolilari bilan suhbatda bo‗lamiz. Ana shunday 
suhbatlarda  ―Ommaviy  madaniyat‖  nima?  degan  savolga  hatto  aksariyat  ziyolilar  ham  ijobiy 
hodisa  sifatida  tasnif  berishadi.  Albatta,  tushunish  mumkin  og‗zaki  nutqda  qo‗shtirnoqqa  olib 
gapirib bo‗lmaydi. Balki shuning uchun ular adashtirishayotgandir, deb o‗zimizga taskin berdik 
dastlabki  so‗rovlar  vaqtida.  Lekin  keyinchalik  bu  savolni  yozma  shaklda,  ya‘ni  aynan 
qo‗shtirnoqqa  olingan  holda  berganimizda  ham  natija  o‗zgarmadi.  Demak,  bu  tushunchaning 
salbiy ekanligini xalq orasida targ‗ib qilish va bu bo‗yicha tushuntirish ishlari olib borish bugun 
shu soha vakillarining asosiy vazifalaridan biri ekan. 
―Ommaviy  madaniyat‖  o‗z  ma‘nosida  emas,  balki  ko‗chma  ma‘noda  ishlatilmoqda. 
Chunki  u qo‗shtirnoqqa olingan. Bu tushuncha haqida ko‗plab olimlarimiz ta‘rif  berishdi.  Biz 
ham o‗z tadqiqotlarimiz tahlilidan kelib chiqib, quyidagicha ta‘rif tuzdik: 
Ma‘lum  bo‗lishicha,  ―ommaviy  madaniyat‖  asosan  zamonamiz  vakillarining  yangi-yangi 
―moda‖lari  asosida  boyib  boradi.  Go‗yoki  kim  o‗sha  ―moda‖ga  amal  qilsa,  u  madaniyatli  deb 
topiladi. Hamma ommaviy ravishda ana shu moda asosida yashashi kerak bo‗ladi. Aks holda u 
zamondan  orqada  qolgan  –  madaniyatsiz  deb  hisoblanadi.  Chunki  u  bugunning  modasini 
bilmaydi. Shundan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, ―ommaviy madaniyat‖ bu – ommaviy 

―moda‖  niyat,  ya‘ni  yangicha  modani  niyat  qilish,  unga  erishish  va  uni  ommaviylashtirish 
demakdir. Moda esa kimningdir foydasini ko‗zlagan holda ommaviylashtiriladi. Uning natijasida 
esa inson salomatligiga zarar yetadi. 
E‘tibor  bering-a,  ―ommaviy  madaniyat‖  ham  ma‘naviy  saviyamizni  tushirishga  harakat 
qilib, o‗zligimizdan ayirishga intilayotir, ham sezdirmagan holda sog‗ligimizga hujum qilayotir. 
Chunki u jismonan nosog‗lom odam kimningdir ―muruvvati‖ga muhtoj bo‗lishini biladi-da.  
Bundan  tashqari,  ko‗rib  turganingizdek,  ―ommaviy  madaniyat‖  axloqsizlikni  targ‗ib 
qilmoqda va uni odamlarga madaniyat deb o‗rgatmoqda. Bu zamonaviy ma‘naviy tahdid nafaqat 
axloqiy  buzuqlikni,  balki  zo‗ravonlik,  individualizm  va  egotsentrizmni  ham  keng 
ommalashishiga  xizmat  qilmoqda.  Chunki  ―ommaviy  madaniyat‖  ma‘naviy  tuban  odam 
kimgadir so‗zsiz bo‗ysunishiga ishonadi-da. 
Xullas,  ―ommaviy  madaniyat‖ning  maqsadlaridan  biri  –  odamlarni  bir-biriga  qarama-
qarshi qo‗yib, bir-birini va shu bilan birga, o‗zini o‗zi o‗ldirishigacha olib borish. Natijada esa 
uning tarqatuvchilari dunyo va undagi boyliklarga yagona hukmron bo‗lib qolishni xohlaydilar. 
Hozirgi  zamon  madaniyatshunosligida,  odatda,  ommaviy  madaniyatning  uchta  asosiy 
darajasini ko‗rsatadilar: 
Kitch-madaniyat (past darajadagi, vulgar, behayolar  madaniyati) 
Mid-madaniyat (―o‗rtamiyona‖ madaniyat); 
Art-madaniyat (ma‘lum badiiy mazmun va estetik qiymatga ega madaniyat). 
―Kitch‖ so‗zi nemislarning ―kitschen‖ olmoshidan hosil bo‗lgan va saviyasi past, arzon va 
jo‗n asar  yaratib, sotishni  bildiradi.  Bunday asarlar haqiqiy san‘at  durdonalari  soyasida paydo 
bo‗ladigan bo‗sh, esdan tez chiqib, unutiladigan madaniyat mahsulotlaridir.  
Muammolarni cheklangan, hayotdan uzoq qilib tasvirlash, obrazlarni, g‗oya va syujetlarni 
qolipga  solish,  mayda  turmush  tashvishlariga  o‗ralashib  qolgan  qatlamga  mo‗ljallangan 
madaniyat asarlarini yaratish. 
Mid-madaniyatning  qamrovi  keng,  darajasi  ancha  baland.  U  an‘anaviy  madaniyatning 
ayrim xususiyatlarini aks ettirsa ham, ommaviy madaniyatga bevosita taalluqlidir.  
Art  madaniyati  odatda,  aholining  bilimli  qismiga  mo‗ljallangan  ommaviy  madaniyatdir. 
Uning  vazifasi  ommaviy  madaniyatni  maksimal  darajada  an‘anaviy  madaniyat  standartlariga 
yaqinlashtirishdan iborat.  
Bundan tashqari ba‘zi bir mutaxassislar ommaviy madaniyatning yana ikki alohida turini – 
Download 1,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish