N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

Bosimlar farqi 
o‘
zgaruvchan va 
o‘
zgarmas sarf 
o‘
lchagichlar. 
Quvurlardagi  suyuqlik,  gaz  va  bug‘  sarfini  bosimlar  far
qi 
o‘zgaruvchan  sarf 
o‘lchagichlar bilan o‘lchash keng tarqalgan 
v
a yaxshi o‘rganilgan. Sarfni bunday usul 
bilan  o‘lchash  suyuqlik  yoki  gaz  o‘tayotgan  quvurda  kichik  diametrli  to‘siq
-
diafragma  (III.5
–
rasm, 
a
),  soplo  (III.5
–
rasm, 
b
),  Venturi  soplosi  III.5
–
rasm, 
c
)  va 
Venturi  quvuri  (III.5
–
rasm, 
d
) 
o‘rnatish natijasida hosil bo‘ladigan modda potensial 
energiyasi  (statik 
bosimi) ning o‘zgarishini o‘lchashga asoslangan. Kichik diametrli 
to‘siq  vazifasini  bajaruvchi  toraytirish  qurilmasi  quvurga  o‘rnatilib,  mahalliy 
torayishni  hosil  qiladi.  Suyuqlik,  gaz  yoki  bug‘  quvurning  kesimi  toraygan  joyidan 
o‘tayotganida uning tezligi
 oshadi. Tezlikning, binobarin, kinetik energiyaning ortishi 
oqimning  kesimi  toraygan  joyida  potensial  energiyaning  kamayishiga  olib  keladi. 
Bunda  to‘siqdan  keyingi  statik  bosim  undan  oldingi  statik  bosimdan    kam
 
bo‘ladi. 
Shunday  qilib,  modda  toraytirish  q
urilmasidan  o‘tishda  bosimlar  farqi 
∆P=P
1
-P
2
 
hosil  bo‘ladi
.  Bu  bosimlar  farqi  oq
im  tezligi  va  modda  sarfiga  mutanosib  bo‘ladi. 
Demak, toraytirish qurilmasi hosil qilgan bosimlar f
arqi quvurdan o‘tayotgan modda 
s
arfining o‘lchovi bo‘lishi mumkin. Sarfning s
on qiymati esa difmanometr 
o‘lchagan 
∆P
 
bosimlar farqi bo‘yicha aniqlanadi.
 
Suyuqlik,  gaz  va  bug‘larning  sarfini  o‘lchash,  uchun  toraytirish  qurilmasi 
sifatida  standart  diafragmalar,  soplolar,  Venturi  soplosi  va  Venturi  quvurlari 
ishlatiladi. 
III.5-rasm, 
a
 
da ko‘rsatilgan diafragma dumaloq teshikli yupqa diskdan iborat. 
Teshikning markazi quvur o‘qida yotishi kerak.
 
Oqimning  torayishi  diafragma  oldida  boshlanadi  va  undan  o‘tgach,  ma’lum 
masofadan  so‘ng,  o‘zining  eng  kichik  kesimiga  erishadi.  Undan  keyin  oqi
m  tobora 
kengayib,  quvurning  to‘liq  kesimiga  erishadi.  Modda  diafragmadan  o‘tganda, 
diafragma orqasidagi burchaklarda «o‘lik» zona hosil bo‘ladi.
 
 

---

35