N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

III.3-rasm. Sputnik-V qurilmasining texnologik sxemasi
:
 
1-taqsimlovchi batareya; 2-shtutserlar; 3-sharlar uchun idish; 4-
uch yo‘ll
i klapanlar; 5-uch 
yo‘lli 
kranlar; 6-
o‘lchovchi tarmoq; 7
-suvlangan neftli kollektor; 8-suvlanmagan neftli kollektor; 
9-suyuqlikning  yuqori  va  quyi  sathlarining  gamma-datchiklari;  10-separator;  11-
gazni  o‘lchash 
uchun diafragma; 12-zaslonka; 13-sifon; 14-o
‘lchovchi idish; 15
-
o‘lchovchi prujina
. 
 
III.2
. Neft tarkibidagi suv miqdorini o‘lchash
 
Yaqin - yaqingacha neft tarkibidagi suv miqdorini aniqlash uchun Dina 
–
 Stark 
apparatidan  foydalanilgan.  Bunda  100  gr  suvlangan  neftni  100  sm
3
  erituvchi  bilan 
aralashtirib kolbaga quyamiz va qizitamiz. Erituvc
hi bug‘lanib, o‘zi bilan birgalikda 
neft tarkibidagi suvni olib ketadi (III.4- rasm). 
Suv  va  erituvc
hining  bug‘laridan  so‘n
g,  qolgan  suv  qopqon-qabul  qilgichda 
yig‘iladi. Bu yerda yig‘ilgan suv miqdori bo‘yicha unin
g neftdagi protsent miqdorini 
aniqlash mumkin. 
Bunda quyidagi formuladan foydalaniladi: 
 
bu yerda: 
V
 - qopqon 
–
 qabul qilgichdagi suvning hajmi, ml; 
G
 
–
 olingan namunani 
hajmi, ml;  
G
V
W


100

---

31 
 
Dina-
Stark asbobi bilan neft tarkibidagi suvni o‘lchash aniqligi ancha yu
qori, 
lekin bu usul bilan suyuqlik oqimidagi suv miqdorini tinimsiz nazorat qilish imkoni 
yo‘q. Shuning uchun bu borada bir qator izlanishlar olib borildi.
 
Boshqa  davlatlarda  neftning  suvlanganligini  aniqlashning  suyuqlikni  elektr 
o‘tkazuvchanligiga  asoslangan  usuli  keng  tarqalgan. 
Bizga  ma’lumki,  suvsiz  neft  yaxshi  dielektrik 
hisoblanadi va 
uning elektr o‘tkazuvchanligi 
- 2,1-2,5 
ga  teng.  U  holda  minerallashgan  suvning  dielektrik 
o‘tkazuvchanligi  80  gacha  yetishi  mumkin.  Neft  va 
suvning dielektrik o‘tkazuvchanligi orasidagi bunday 
katta  farq  yuqori  sezuvchanlikka  ega  vlagomer 
yaratishga  imkon  berdi.  Bunday  vlagomerning 
ishlash 
prinsip
i  kondensator  idishi  sig‘imini 
o‘lchashdan 
iborat. 
Kondensator 
idishi 
tekshiriladigan 
suyuqlikka 
tushirilgan 
ikkita 
elektroddan tashkil topgan. 
Kondensator  sig‘imi  quyidagi  formula  orqali 
aniqlanadi: 
 
 
bu  yerda, 

F
kondensator  yuzasi; 


dielektrik  o‘tkazuvchanlik;
 

L
elektrodlar 
orasidagi masofa. 
Agar 
F
  va 
L
 
o‘zgarmas  bo‘lsa,  u  holda  kondensat  sig‘imi 
С
  neftdagi  suvni 
miqdorini o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lib qo
ladi. 
Bundan  tashqari  neft  oqimidagi  suv  miqdorini  tinimsiz  nazorat  qilish  va 
o‘lchab borish imkonini beruvc
hi UVN (unifitsirovanny vlagomer dlya nefti) asbobi 
ishlab  chiqarilgan,  u  neft  oqimidagi  suv  miqdorini  2,5%dan  4%  gacha  aniqlikda 
o‘lchaydi.
 
Hozirgi vaqtda neft tarkibidagi suvni tinimsiz nazorat qilish va aniqlash uchun 
maxsus neftning bir xillashtirilgan nam 
o‘lchagichi ishlatiladi.