Qamariddin usmonov o‘zbekiston tarixi milliy istiqlol davri

O‘zbekistonning  Itti-
foq shartnomasini yan-
gilashga munosabati
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

7
Ittifoq bo‘yicha o‘z milliy davlat tuzilmalaridan tashqarida
yashayotgan 60 milliondan ortiq aholi milliy-etnik muammo-
lar, mojarolarga duchor bo‘ldi.
Rossiya, Ukraina, Belarus parlamentlari davlat suvereniteti
to‘g‘risida Deklaratsiya qabul qildilar. Ittifoqdosh respublikalar
ketidan RSFSR ga kiruvchi muxtor respublikalar ham suvere-
nitet haqida deklaratsiyalar qabul qilishdi. Markazda va joylarda
SSSR Konstitutsiyasi va qonunlari ustunmi yoki respublika
Konstitutsiyasi va qonunlari ustunmi, degan masalada bahs va
munozaralar kuchaydi. Markazdagilar „Kuchli markaz —
kuchli respublikalar“ desa, joylardagilar „Kuchli respublika-
lar — kuchli markaz“ der edilar.
Markaziy hokimiyat jamoatchilikning talabi ostida Ittifoq
shartnomasini yangilash zarurligini e’tirof etishga majbur  bo‘ldi.
SSSR  Oliy  Soveti mazkur masala bilan shug‘ullanuvchi
maxsus delegatsiya tuzdi va uning tarkibini tasdiqladi. 1990- yil
iyulda Moskvada markaz vakillari bilan respublikalar delegat-
siyalari yangi shartnoma matnini tayyorlashga kirishdilar.  1990-
yil avgust oyida Ittifoqni yangilash dasturi ishlab chiqildi.
Dasturda respublikalar o‘z hududlaridagi butun milliy boylik-
larga egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish huquqiga ega ekanligi
ta’kidlangan edi. Ammo shartnomaga bunday yondashuv
markazdagilarga yoqmadi. SSSR Oliy Soveti mazkur dasturni qabul
qilmadi. SSSR Oliy Soveti respublikalarning istak va manfaatlarini
batamom inkor etgan yangicha shartnoma loyihasini tuzib respub-
likalarga tarqatdi. Respublikalar, shu jumladan O‘zbekiston,
markaz loyihasini qabul qilmadi. Shu tariqa, shartnoma loyihasini
tuzish harakatining birinchi bosqichi natijasiz tugadi.
1991- yil fevral — mart oylarida Ittifoq shartnomasi loyihasi ustida
ishlashning ikkinchi bosqichi bo‘lib o‘tdi. Unda Boltiqbo‘yi respub-
likalari, Gruziya, Armaniston, Moldova vakillari qatnashmadi,
Ozarbayjon kuzatuvchi bo‘lib qatnashdi. Bu bosqichda Ittifoq bilan
respublikalar vakolatlarini farqlab qo‘yishga harakat qilindi. Nihoyat,
Ittifoq va respublikalar vakolatlari belgilab qo‘yilgan yangi  shartnoma
loyihasi matbuotda e’lon qilindi. Respublikalarda mazkur loyiha
muhokama qilindi. Respublikalar, jumladan O‘zbekiston, markaziy
idoralar hali o‘zining eskicha hukmron mavqeyini saqlash ruhi
singdirilgan bu hujjatdan qanoatlanmaganliklarini bildirdilar.
SSSR Oliy Soveti Ittifoq shartnomasini o‘zgartirish, SSSRni
teng huquqli suveren respublikalar Federatsiyasi sifatida yangi-
lash xususida xalqning fikrini  bilish maqsadida  1991- yil
17- mart kuni Butunittifoq referendumini o‘tkazishga qaror qildi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

8
1991- yil 20- fevralda O‘zbekiston Oliy Kengashining rayosati
ham referendum o‘tkazishni ma’qulladi va SSSR Oliy Soveti
tomonidan tayyorlangan byulleten bilan birga yana bitta
qo‘shimcha byulletenni ovozga qo‘yishga qaror qildi.