Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
33 
 
2. Muntazam uchraydigan xato. 
3. Qo‘pol xato. 
      Tajriba      ishlari,      shu      jumladan      uning      formasi      bo‘lgan      Dala 
tajribasining  metodika  tushunchasida  uni  tashkil  etuvchi  elementlar:  variantlar  soni, 
tajriba  maydonchasi  (dekeka)ning  sathi,  shakli  va  yo‘nalishi;  takrorlanishlar 
variantlarni yer maydonida joylashtirish sistemasi, hosilni hisob etish va tajribani vaqt 
davomida (muddati bo‘yicha) tashkil etishlar tushuniladi. 
Variantlar  soni.  Tajriba  varianti  deb,  o‘rganiluvchi  o‘simliklar,  sort,  agrotexnik 
tadbirlar,  o‘simlikni  o‘sish  va  rivojlanish  sharoitlari  va  boshqalarga  aytiladi.  Tajriba 
variantlarini taqqoslab  ko‘rish uchun qoldirilgan  bitta  yoki bir necha variant  kontrol 
yoki  standart  deb  ataladi.  Kontrol  va  tajriba  variantlarining  yig‘indisi  esa  tajribaning 
sxemasi deb yuritiladi. 
Tajriba sxemasidagi variantlarning soni bu avvalda qabul qilingan va tajribaning 
maqsadi, vazifalardan kelib chiqadigan birlikdir. Tajribadagi variantlarning soni uning 
umumiyligi  holatiga  ta‘sir  ko‘rsata  olmasa  ham  lekin  sodir  etiladigan  xatolikni 
belgilashi  mumkin.  Variantlar  sonini  12-16  ga  qadar  ortilishi  tuproq  sharoitlari 
turlicha  bo‘lgan  yer  uchastkasining  unumdorligi  bir  xil  bo‘lgan  maydonlarda  esa 
variantlar soni 6 dan 48 ga kadar ortganda ham xatolik ko‘p o‘smaydi. 
Tajriba  sxemasi  tuzilganida  variatlar  soni  12-16  atrofida,  tajriba  maydonchalari 
esa  60-64  ta  bo‘lgani  ma‘qul  hisoblanadi.  Variantlar  soni  ko‘p  bo‘lgan  tajribalarda 
ularni  o‘tkazish  ancha  murakkab  metodikani  talab  etadi,  ya‘ni  bunda  har  bir 
takrorlanishlarda  2-3  ta  kontrol  variant  kiritilishini,  variantlarni  joylashtirishda  esa 
parchalangan (ajratilgan) usuldan foydalanishga to‘g‘ri keladi. 
Agar tajribada variantlar soni, aksincha kam 2-3 ta bo‘lsa, bunda hosil bo‘ladigan 
xatolikning  qiymatini  kamaytirish  uchun  tajribada  takrorlanishlar  sonini  ortishi 
lozimdir.