1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

Elektr energetika omili.
 Hozirgi  zamon ishlab chiqarishini elektr 
quvatisiz  tasavvur  qilish  qiyin.  Ushbu  sohaning  o„ziga  xos  xususiyati 
shundaki,  u  yaratgan  mahsulotni,  ya‟ni  elektr  quvvatini  jamg„arib, 
omborxonalarga  yig„ib  bo„lmaydi,  undan  ayni  paytning  o„zida  sinxron 
ravishda  foydalanish  kerak.  Bundan  tashqari,  elektr  quvvati  yuqori 

---

 
22 
kuchlanishli  elektr  tarmoqlari  orqali  uzoq  masofalarga  ham  uzatilishi 
mumkin. 
Odatda elektr quvvati omilini ishlab chiqarishning hududiy tashkil 
etilishida  eng  avvalo  uning  arzon  xillariga  urg„u  beriladi.  Arzon  elektr 
quvvati  suv  stansiyalaridan  olinadi,  chunki  suv  suvligicha    GESdan 
keyin  ham  qolaveradi,  issiqlik  elektr  stansiyalarida  esa  ko„mir,  mazut 
yoki tabiiy gaz tamomila sarflanadi. 
Elektr  energetika  omiliga  quyidagi  misollarni  keltirish  mumkin.  1 
t.  qalayi  yoki  titan  ishlab  chiqarish  uchun  (titan  po„latdan  bir  necha 
marta  yengil  va  ayni  paytda  undan  ancha  chidamliroq)  40-30  ming 
kvt/soat,  xuddi  shu  miqdordagi  alyuminiyga  va  natriyga  14-18  ming 
kvt/s,  misni  rafinatsiyalash  (tozalash),  elektr  pechlarida  po„lat  eritishda 
ularning  har  bir  tonnasiga  8-10  ming  kvt/s  atrofida  elektr  quvvati 
sarflanadi.  Shuningdek,  temir  qotishmalari  (ferrosplav),  magniy, 
qo„g„oshin, sintetik tola va kauchik kabilarning ham elektr energiyasiga 
talabi  katta.  Tabiiyki,  bunday  korxonalar  arzon  elektr  energiyasi 
manbalariga yaqin joyda qurilishi kerak. 
Demak,  elektr  quvvati  omil  sifatida  bir  qator  sanoat  tarmoqlarini 
o„z atrofida «yig„ar» ekan. Shu sababli, u katta yirik rayon va hududiy 
majmua hosil qilish qudratiga ega. Bizning sharoitimizda elektr quvvati 
yangi  yerlarni  o„zlashtirish  uchun  ham  kerak.  Jumladan,  Qarshi 
dashtining  asosiy  qismi  Tollimarjondagi  bir  qator  nasos  stansiyalari 
vositasi  bilan  so„g„oriladi.  Elektr  quvvati  Norak-Tursunzoda-G„uzor 
orqali keladi. Hozirgi kunda esa shu yerning o„zida juda yirik, mahalliy 
tabiiy gaz asosida ishlaydigan Tollimarjon IESi qurildi. 
Respublikamizda  bulardan  tashqari  Sirdaryo  Angren,  Toshkent, 
Navoiy, Taxiatosh IESlari, Andijon, Chorbog„, Xojikent, Tuyamo„yin va 
boshqa GESlar mavjud. Ular yiliga 50 mlrd. kvt/soatdan ko„proq elektr 
energiyasini  ishlab  chiqaradi.  Bu  esa  rangli  metallurgiya,  kimyo  kabi 
«energiya-talab» tarmoqlarini rivojlantirishga imkon beradi. 
Ijtimoiy-iqtisodiy  omillar  ichida  eng  muhimi