Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

рекомбинатив 
ўзгарувчанлик деб аталади.
 
Мутацион
ўзгарувчанлик эса бевосита ташқи ва ички омилларнинг 
генотипга таъсир қилиши натижасида вужудга келади ва организмларнинг 
ҳаётчанлигига ҳамда уларнинг жинсий ёки жинссиз кўпайишига салбий 
таъсир этмаса, наслга берилади.
Организмларнинг индивидуал ривожланиши даврида вужудга 
келадиган ўзгаришлар 
онтогенетик
ўзгарувчанлик деб аталади. 
XII.1.2. Мутацион назария 
 
Мутацион ўзгарувчанлик ирсий ўзгарувчанликнинг бир тури бўлиб, 
келиб чиқиш сабаблари ва табиатига кўра бошқа ирсий ўзгарувчан-
ликлардан фарқ қилади. Бирор белгининг тўсатдан кескин ўзгариши, яъни 
бир кўринишдан бошқа бир кўринишга бўлган ирсий ўзгариши фанда 
мутация 
атамаси номини олиб, уни биринчи марта фанга голландиялик 
генетик олим Х.Де Фриз олиб кирди. У 
Oenothera
ўсимлигининг ҳар хил 
турларида ўтказган тажрибаларига асосланиб туриб ўзининг мутацион 
назариясини, аниқроғи, мутация назариясини яратди. Бу назариянинг 
асосий моҳияти қуйидагича: 
1.
Мутациялар тўсатдан пайдо бўлади. 
2.
Янги мутациялар турғун ирсийланадиган ўзгарувчанлик ҳисобла-
нади. 
3.
Ирсий бўлмаган ўзгаришлардан фарқли ўлароқ, мутациялар 
узлуксиз қаторлар ҳосил қилмайди. Улар сифат ўзгаришлар ҳисобланади. 
4.
Мутациялар ҳар хил йўналишларда кетади. 
5.
Мутациялар ҳам фойдали, ҳам зарарли бўлиши мумкин. 
6.
Мутацияларни 
аниқлаш 
эҳтимоллиги 
тадқиқ 
қилинаётган 
индивидлар сонига боғлиқ бўлади. 
7.
Ўхшаш мутациялар бир неча марта пайдо бўлиши мумкин. 

---

338 
Генетика фанининг кейинги ривожланиши шуни кўрсатдики, Х.Де 
Фризнинг мутацион назарияси умуман тўғри асосланган бўлса ҳам, лекин 
унинг айрим томонлари эволюцион назарияга қарама-қарши эди. Унинг 
фикрича ҳар қандай янги мутация янги тур ҳосил бўлишининг бошланиши 
ҳисобланади. Бу билан Де Фриз табиатда янги турларнинг пайдо бўлишида 
эволюциянинг бош омили - табиий танланишнинг ролини инкор этади. 
Қандай бўлганда ҳам унинг сакраш йўли билан бўладиган ирсий 
ўзгаришлар ҳақидаги фикрлари кейинчалик тажриба далиллари билан ўз 
тасдиғини топди.