Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

Иммунитетлик (муҳофаза) функцияси.
Организмларда синтез 
қилинадиган айрим оқсил молекулалари антитела шаклида организм 
танасига кириб қолган касал туғдирувчи бактериялар ва вирусларни зарар-
сизлантиради. 
4) 
Энергетик функция.
Оқсил молекуласининг муайян қисми 
ошқозон ичак йўллари ҳужайраларида парчаланиб оз миқдорда бўлса ҳам 
ҳаётий жараёнларнинг кечиши учун зарур бўлган энергияни ажратади. 
5)
Биотранспорт функцияси.
Айрим оқсиллар баъзи моддаларни, 
кимёвий элементларни организм танасининг бир жойидан иккинчи жойига 
кўчириш функциясини бажарадилар. Масалан, қизил қон таначалари 
таркибидаги гемоглобин оқсили ўпкадаги кислородни бутун тана бўйлаб 
барча ҳужайраларга етказади. 
 
6)
Биотрансформатор функцияси.
Айрим оқсиллар организмдаги 
бир хил энергияни бошқа хил энергияга айлантириш функциясини 
бажаради. 
7) Генлар фаолиятини бошқариш – 
регуляторлик функцияси
. 
 
X.5. Ген фаолиятининг бошқарилиши 
Генетика соҳасидаги тадқиқотлар эукариот организмлар танасидаги 
барча ҳужайраларда ушбу организм турига хос бўлган диплоид 
хромосомалар сони ва улардаги генлар мажмуаси бир хилда тўлиқ мавжуд 

---

319 
эканлигини кўрсатди. Лекин шунга қарамасдан организмлар танасидаги 
тўқималар ҳужайралари ўзларининг структураси ва функцияси бўйича 
ўзаро кучли фарқ қиладилар. Яна шуни ҳам таъкидлаш керакки ҳатто 
битта ҳужайра ичида оқсиллар синтезининг тезлиги ва вақти ҳар хил 
бўлади. Юқорида баён этилган қонуниятларнинг намоён бўлишига сабаб 
генлар фаолиятининг регуляцияси туфайли ҳар бир тўқима ҳужайраларида 
муайян гуруҳ генларгина фаол ҳолатда, бошқалари эса пассив ҳолатда 
бўлишлиги молекуляр генетиклар томонидан исботланган. 
Генлар фаолиятининг генетик регуляцияси ҳақидаги назария ва бу 
назарияга асосланган оқсилларнинг синтез қилинишини ифодаловчи модел 
1961 йилда француз олимлари Ф.Жакоб ва Ж.Монолар томонидан кашф 
этилди (85-расм.) Мазкур кашфиёт прокариот организмлар вакили ичак 
таёқчаси бактерия (
E.coli
) сида амалга оширилган молекуляр генетик 
тадқиқотлар натижасида “оперон назарияси” номи билан аталди. Ушбу 
назарияга биноан структуравий генлар фаолиятини регуляция қилувчи 
генлар функциясига қараб иккига бўлинади: