Davlat tilida ish yuritish

Ilmiy  uslub 
tabiat  va  ijtimoiy  hayotdagi  barcha  narsa  hamda  hodisalar 
to‘g’risida  aniq,  asoslangan,  izchil  ma’lumot  berishda  qo‘llanadi.  Unda  narsa-
hodisa mohiyatini ta’riflash, tahlil qilish, sababini aniqlab dalillar bilan isbotlash 
va  asosli  natijalarni  bayon  etish  muhim  hisoblanadi.  Fizika,  matematika,  ona  tili 
va  adabiyoti,  tibbiyot,  kimyo,  informatika,  botanika,  tarix  kabi  fan  sohalaridagi 
qoida, ta’rif va ilmiy xulosalar shular jumlasidandir.  Masalan: “
Agar bo‘linuvchi 
va  bo‘luvchi  ayni  bir  natural  songa  ko‘paytirilsa  (yoki  bo‘linsa),  bo‘linma 
o‘zgarmaydi
”. 
“O‘simliklarning  tashqi  muhitga  har  xil  shaklda  moslanishiga 
hayotiy shakl deyiladi.”  
  Maxsus  atamalar  bu  uslubning  leksikasini  tashkil  qiladi,  unda  adabiy  til 
me’yoriga  qat’iy  rioya  etilgani  holda  majhul  nisbatidagi  fe’llar  va  murakkab 
qurilishli  gaplar  keng  ishlatiladi.  Masalan:  fizika  faniga  oid   
dinamika,  diffuziya 
hodisasi,  inersiya  hodisa,  elektr  to‘ki,  nyuton  qonuni,  atom,  yadro,  zaryad;
  ona 
tiliga  oid 
fonetika,  leksika,  ot,  son,  olmosh,  fe’l,  grammatika,  to‘ldiruvchi, 
aniqlovchi, 
hol, 
lingvistika, 
metafora, 
metonimiya, 
sinekdoxa; 
odam 
anatomiyasiga  oid    bosh  suyagi,  tosh  suyagi,  muskul,  yurak,  sistola,  diastola, 
aorta
  kabi  atamalar  mazkur  sohalarning  leksikasidagi  o‘ziga  xoslikni  tashkil 
etadi.    

---

 
47 
Ilmiy  uslub  bilimning  turli  sohalariga  qarab,  shuningdek,  kimga 
mo‘ljallanganligiga  nisbatan  o‘zaro  farqlanadi.  Masalan,  akademik  bilimlar  fan 
sohalaridagi  ma’lum  bir  yo‘nalishning  deyarli  barcha  tomonini  qamrab  oladi  va 
o‘z  ko‘lami,  leksikasining  murakkabligi  bilan  faqat  shu  soha  xodimlariga 
mo‘ljallangan  bo‘ladi.  Unda  muayyan  shartli  belgi,  fo‘rmula,  bayon  qilish 
materiali ko‘zga tashlanadi. Bunday matnni oddiy kishi tushunishga qiynaladi.  
Ilmiy  uslublardagi  kitoblar  ilm-fanga  oid  ma’lumotlar  berish  bilan 
mutaxassislargagina mo‘ljallanishi yoki bunday ilmiy ma’lumotlar keng ommaga 
qaratilgan bo‘lishi mumkin. Emotsionallik, obrazlilik mavjud bo‘lgan uslub ilmiy-
ommabob  uslub  sanaladi.  Ilmiy  uslub  shu  xususiyati  bilan  ommabop  uslubga 
yaqin  turadi.  Televizor,  radio,  gazeta-jurnallarda  beriladigan  ilmiy  maqolalar 
ilmiy-ommabop  bo‘lishga  talab  qilinadi.  Ilmiy-ommabop  uslubda    maxsus 
atamalar kam ishaltiladi (ishlatilganda esa izoh beriladi), fikrlar qiziqarli 
 
ifodalanadi.  Masalan,  dunyoga  mashhur  “Jilovlanmagan  Afrika”, 
“Ekspeditsiya”,  “Kusto  komandasining  suvosti  sarguzashtlari”  kabi  ilmiy-
ommabop  filmlarda  faktlar  sodda  tilda  tushuntiriladi,  bayonda  obrazlilikni 
ta’minlovchi badiiy tasvir usullaridan foydalaniladi.    
Umuman  olganda,  nutq  uslublari  tilimizdagi  til  materialidan  turli  maqsad 
yo‘lida  foydalanish  natijasida  hosil  bo‘ladi.  Ularning  har  biri  o‘ziga  xos  ichki 
imkoniyatlarga  egaki  ular  alohida  tadqiqotlar  mavzusi  bo‘lgan.  Shuning  uchun, 
uslublarning asosiy xususiyatlariga e’tibor  berildi, xolos.