1- кисм indd

Монопсонияда меҳнат ресурсларига энг кўп
харажатлар (MRCL)
Иш билан банд 
ходимлар сони
(l)
Иш ҳақининг 
ставкаси
(w)
Иш ҳақига умумий 
харажатлар
(TrSl)
Меҳнат ресурсларига 
энг кўп харажатлар
(mrcl)
(1)
(2)
(3) = (1) x (2)
(4)
1
2
3
4
2
4
6
8
2
8
18
32
3
6
10
14

---

127
3.5. Меҳнат бозорининг моделлари
Меҳнат бозоридаги монопсония меҳнат 
ресурсларига монопсончи фирма иш ҳақи 
тўлаш билан боғлиқ энг кўп миқдордаги 
харажатлар иш ҳақи ставкасига қараганда 
тезроқ ортади (3.5-жадвалнинг 4 ва 
2-устунларига қаранг). Агар фирма 
икки ходимга қўшимча учинчи ишчини 
ёлламоқчи бўлса, (жадвалдаги 2-сатрдан 
3-ўтиш), унинг қўшимча харажатлари 
қандай бўлади? 
Биринчидан, учинчи ишчига иш ҳақи 
тўланиши керак (6 бирлик), яъни энг кўп 
харажатлар иш ҳақи ставкаси билан бирга 
ортади. 
Иккинчидан, фирма ишлаб турган икки 
ходимга аввалги 4 бирликдан 6 бирликка 
тенг бўлган иш ҳақи тўлаши керак. Натижада, иш ҳақи фақат 4 бирликдан 6 
бирликкача ортади, аммо энг кўп харажатлар 6 бирликдан 10 бирликка етади
(6 +[2 × (6 – 4)] = 10) 
Ушбу ҳолат 3.12-расмда яққол ифодасини топган. Меҳнатга энг кўп 
харажатлар (mrcl) иш ҳақи ставкалари меҳнат таклиф қилинадиган 
(Sl) эгри чизиғидан юқорида бўлади. Бунда меҳнатнинг энг кўп пул 
миқдори (mrPl) билан тўғри келадиган меҳнатга талабнинг эгри чизиғи 
(Dl) В нуқтасида меҳнатга энг кўп харажат (mPcl) эгри чизиғи билан 
кесишади.
Демак, mrc = mrP қоидасига кўра, ана шу ҳолатда фирма ишга lm 
ходим ёллайди. Монопсончи учун бундай кўп ходимни ёллаш манфаатли 
эмас. Шунинг учун монопсончи томонидан меҳнатга талаб ана шу даражада 
узилади ва (ABlm) эгри чизиғи шаклини олади. Sl таклиф эгри чизиғига 
мувофиқ шу миқдордаги ходимларни уларнинг меҳгатига wm ставкаси 
бўйича ҳақ тўлаш орқали ёллаш мумкинлиги учун монопсончи уларга шу 
миқдорда иш ҳақи тўлайди.
Шунга эътибор қаратиш керакки, М нуқтаси билан О талаб ва таклиф 
чизиғи кесишиш нуқтасида туташмайди. Яъни талаб ва таклифнинг 
мувозанати мукаммал рақобатли меҳнат бозоридагига нисбатан бошқа 
нуқтада ўрнатилади. Монопсончи эркин рақобатли бозорда иш кўрадиган 
фирма билан таққосланганда, бир йўла иш билан банд бўлган ходимларга 
камроқ иш ҳақи тўлагани ҳолда (wm < w0), кам миқдорда ходим ёллайди 
(lm< l0). Бошқача айтганда, монопсончи фирманинг якка ҳокимлиги 
ўрнатилиб, меҳнат бозорида иш берувчилар ўртасида рақобатни йўқотиш 
3.12–расм. Монопсония 
шароитида меҳнатнинг 
таклифи ва унга талаб

---

III боб. Меҳнат бозори: моҳияти, шаклланиши ва ривожланиши
128
қонуний равишда иш билан бандликнинг (демак, ишлаб чиқариш ҳажмининг 
ҳам) камайишига ва аҳоли турмуш даржасининг пасайишига олиб келади.
Бундай шароитда ходимлар ўз меҳнатларини яккаю ягона иш берувчига 
таклиф қилиб, улар белгилаган иш ҳақига рози бўлишга мажбурлар.