1- кисм indd

3.13-расм. Касаба уюшмалар 
томонидан меҳнатга талабни 
рағбатлантириш модели
3.14-расм. Касаба уюшмалар 
томонидан меҳнатга талабни 
камайтириш модели

---

III боб. Меҳнат бозори: моҳияти, шаклланиши ва ривожланиши
130
дан S
2 
ҳолатига силжийди. Натижада, иш 
ҳақининнг ставкаси w
1 
дан
w
2 
га ортади, 
бир йўла иш билан бандлик l
1
дан l
2
гача 
камаяди.
3. Касаба уюшмалари томонидан иш 
ҳақига бевосита таъсир кўрсатиш моде-
ли (3.15-расм). 
Ушбу модель ҳозирда энг кўп омма-
лашган бўлиб, касаба уюшмалари ёллан-
ма ходимлар иш ҳақини ошириш учун 
иш берувчиларга бевосита босим ўтказа-
дилар. Одатда, бу жараён йирик касаба 
уюшмалари томонидан амалга оширила-
ди. Улар иш ташлаш таҳдиди остида иш 
берувчилар томонидан иш ҳақи ставкаси-
ни оширилишига муваффақ бўладилар.
Расмда акс эттирилганидек, рақобатли 
меҳнат бозори шароитларида мутаносиб 
иш ҳақи ставкаси wо ни ташкил этиши 
мумкин. Бироқ тармоқ касаба уюшмала-
ри иш ташлаш таҳдиди билан иш ҳақини 
wTu дан кам бўлмаган даражада бўли-
шини талаб қилади. Натижада, Sl меҳнат 
таклифи wTucSl синиқ эгри чизиғига 
айланади (у йўғон чизиқ билан кўрсатил-
ган). Корхона ўзининг иш кучига талаб 
эгри чизиғи билан иш ҳақи ставкасининг 
w0 дан wTu га ортишига иш билан банд 
ходимлар сонини l0 дан lTu гача қисқар-
тириш билан жавоб қайтаради. 
Юқорида келтирилган учинчи моделда (иккинчи моделда ҳам) иш ҳақи 
аҳолининг иш билан бандлигини қисқартириш ҳисобига эришилиши англа-
шилади. Бу касаба уюшмаларининг меҳнат бозорида иш ҳақини ошириш учун 
курашининг зиддиятли оқибатлари мавжудлигидан далолат беради. Яъни иш 
ҳақининг муттасил ошириб борилиши ишсизлик даражасининг ҳам ортиши-
га олиб келади. Шу билан бирга касаба уюшмалари меҳнат бозорида мутлақ 
ҳукмрон эмасликларини, уларга қудратли иш берувчилар қарши туришини 
ҳам ҳисобга олиш керак. 
Меҳнат бозоридаги бу икки рақобатчининг ўзаро келишуви ўзаро ёки икки 
томонлама монополия номини олган.