1- кисм indd

3.11-расм. Мукаммал 
рақобатли меҳнат бозорида 
алоҳида бир фирма учун 
меҳнатга талаб ва унинг 
таклифи
D
L
 – MRP
B
L
L
0
W
W
0
0
A
S
L
 – MRC

---

III боб. Меҳнат бозори: моҳияти, шаклланиши ва ривожланиши
126
Бундан эса қўшимча ходимни ёллашнинг асосий қоидалари шаклланади:
– агар mrP > w бўлса, фирма қўшимча ходимларни ёллайди;
– агар mrP < w бўлса, фирма ходимларни ёлламайди, аксинча, улар 
сонини камайтириш чораларини кўради;
– агар mrP = w бўлса, фирма даромадлари энг кўп миқдорда ошади.
Аммо замонавий меҳнат бозори учун мукаммал бўлмаган рақобат – 
монопсония ва монополия кўпроқ хосдир.
Меҳнат бозоридаги монопсония меҳнат ресурсларининг харидори яккаю 
ягона бўлишини назарда туради. Унинг асосий белгилари қуйидагилардан 
иборат:
– иш билан бандларнинг асосий қисми (ёки ҳаммаси) бир фирмада меҳнат 
фаолиятининг муайян бир тури билан машғул бўлади;
– ўз меҳнатини сотишда иш берувчисини ўзгартиришнинг реал 
имкониятига эга бўлмаган ходимлар мобиллигининг йўқлиги;
– монопсончи (якка иш берувчи) томонидан фойда олишни имкон қадар 
кўпатириш учун меҳнат баҳосини назорат қила олиши.
Меҳнат бозоридаги монопсония вазиятини қуйидаги жадвал орқали 
изоҳлаш мумкин (3.5-жадвал).
Монопсония ҳолатида уни мукаммал рақобатдан фарқ қилишининг асосий 
хусусияти ходимлар сони кўпаяётганида иш ҳақи ставкасининг ортишидир. 
Бошқача айтганда, мукаммал рақобат фирмаси учун меҳнатнинг таклифи 
мутлақ эгилувчан бўлади ва у талаб қилинган ходимларни ягона ставка 
бўйича ёллай олади. Монопсонияда эса меҳнатнинг таклифи одатдагидек, 
нарх қимматлашиши билан иш ҳақи ставкаси ошадиган бўлади. Фирма 
бутун бир ягона тармоқ бўлганлиги боис, бу ҳолат тушунарли. Фирмада 
меҳнатга талабнинг ортиши автоматик тарзда тармоқда ҳам иш кучига 
талабни кучайтиради. Қўшимча ишчиларни ёллаш учун унга уларни бошқа 
тармоқлардан оғдириб олиш зарур бўлади.
3.5-жадвал