144
JADVAL KATTALIKLAR
2-jadval
Sayyoralar, Oy va Quyoshning fizik va kosmodinamik xarakteristikalari
Osmon
jismlari
O‘rtacha
radiusi km
Gravitatsion
parametri,
10
5
km3/s
2
Birinchi
kosmik
tezlik, km/s
Ikkinchi
kosmik
tezlik, km/s
Ta’sir
sferasining
radiusi, km
Merkuriy
Venera
Yer
Mars
Yupiter
Saturn
Uran
Neptun
Oy
Quyosh
2420
6050
6370
3370
69600
57400
26700
24800
1738
696000
0.22
3.253
3.986
0.429
1269
379.9
58.0
69.7
0.049
1327185
3.0
7.3
7.91
3.37
42.7
25.7
14.7
16.8
1.68
437
4.3
10.4
11.19
5.05
60.4
36.4
20.8
23.7
2.38
618
1.1 ·10
5
6.2 ·10
5
9.3 ·10
5
5.8 ·10
5
4.8 ·10
7
5.4 ·10
7
5.2 ·10
7
8.7 ·10
7
6.6 ·10
4
10
13
3-jadval
Sayyoralarning orbita elementlari
Osmon
jismlari
Quyosh
. o‘rt.
uzoq
(a.b)
O‘rt.
Masofa
(mln.
km)
Aylan.
dav (yul.
y)
Eks-
sentr.
Orb. eklp.
og‘.
Chiqish tug.
uzun
Perigel.
uzun-si
Merkuriy
Venera
Yer
Mars
Yupiter
Saturn
Uran
Neptun
0,387
0,723
1,000
1,524
5,203
9,534
19,191
30,071
57,85
108,10
149,45
227,72
777,62
1425,6
2868,1
4494,1
0,241
0,615
1,000
1,881
11,862
29,457
84,013
164,783
0,206
0,007
0,017
0,093
0,048
0,056
0,047
0,009
7°00'12"
3°23'38"
00°00'00"
1°51'01"
1°18'28"
2°29'29"
0°46'22"
1°46'28"
47°22'50"
75°57'35"
-
48°56'25"
99°38'24"
112°57'29"
73°35'27"
130°53'56"
76°12'39"
130°26'44"
101°33'53"
334°35'12"
13°02'01"
91°28'50"
169°22'07"
43°55'50"
145
4-jadval
Sayyoralarning fizik xarakteristikalari
Sayyoralar
Haqiqiy ekvatorila
diametri
Qutblardagi
siqiqligi
Hajmi
Massasi
km da
Yer = 1
10
12
km
3
Yer = 1
Yer = 1
10
27
g
Merkuriy
Venera
Yer
Mars
Yupiter
Saturn
Uran
Neptun
4870
12100
12742
6790
143600
120600
50000
49700
0,38
0,95
1,00
0,54
11,26
9,45
3,92
3,90
0
0
1/297
1/190
1/16,3
1/9,7
1/18
1/50
0,071
1,050
1,083
0,168
1456,9
823,8
75,4
63,0
0,066
0,970
1,000
0,155
1344,8
760,4
69,6
58,1
0,042
0,818
1,000
0,108
317,2
94,98
14,72
17,19
0,25
4,89
5,98
0,64
1898,3
568,2
88,1
102,9
Sayyoralarning fizik xarakteristikalari (davomi)
Sayyoralar
O‘rtacha
zichlik
Ekv. da og‘ir
kuch tez
Par . tez
km/s
O‘z o‘q. atr.
ayl. yul. davri
Say. orb.
ekv. og‘m.
Yer = 1
g/s
Yer = 1
m/s
2
Merkuriy
Venera
Yer
Mars
Yupiter
Saturn
Uran
Neptun
0,99
0,95
1,00
0,71
0,24
0,13
0,26
0,30
5,45
5,25
5,52
3,94
1,30
0,69
1,15
0,98
0.38
0.90
1,00
0,39
2,66
1,15
0,98
1,11
3,7
8,8
9,78
3,46
26,0
11,3
9,6
10,85
4.3
10.15
11.2
5.0
60.4
36.2
21.8
23.5
28
k,
6
243
k
,2
23
h
56
m
04
s
24
h
37
m
23
s
9
h
50
m
30
s
10
h
14
m
24
s
10
h
49
m
15
h
48
m
0°
0°
23°27'
25°10'
3°06'
26°45'
98°
29°
146
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Мирзиёев, Шавкат Миромонович. Эркин ва фаровон, демократик
ўзбекистон
давлатини
биргаликда
барпо
этамиз. Ўзбекистон
Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига
бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқ /
Ш.М. Мирзиёев. – Тошкент: Ўзбекистон, 2016. - 56 б.
2. Мирзиёев, Шавкат Миромонович. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-
интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг
кундалик қоидаси бўлиши керак. Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-
иқтисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга
мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига
бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги
маъруза, 2017 йил 14 январ / Ш.М. Мирзиёев. – Тошкент : Ўзбекистон,
2017. – 104 б
3. Мирзиёев, Шавкат Миромонович. Қонун устуворлиги ва инсон
манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг
гарови. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг
24 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маъруза. 2016 йил 7
декабр /Ш.М.Мирзиёев. – Тошкент: “Ўзбекистон”, 2017. – 48 б.
4. Мирзиёев, Шавкат Миромонович. Буюк келажагимизни мард ва
олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Мазкур китобдан Ўзбекистон
Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2016 йил 1 ноябрдан 24
ноябрга қадар Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент
шаҳри сайловчилари вакиллари билан ўтказилган сайловолди
учрашувларида сўзлаган нутқлари ўрин олган. /Ш.М.Мирзиёев. –
Тошкент: “Ўзбекистон”, 2017. – 488 б
5. Mamadazimov M., Umumiy astronomiya (universitetlar va pedgogika oliy
o‘quv yurtlari uchun darslik). – T.: “Yangi asr avlodi”, 2008 y.
6. Mamadazimov M.M. Kosmonavtika asoslari (darslik) –T.: Voris, 2009 y
7. Sattarov I. «Astrofizika» (1-qism, darslik). T.: Iqtisod-moliya, 2009 y.
8. Sattarov I. «Astrofizika» (2-qism, qo‘llanma). T.: Turon-Iqbol, 2007 y.
9. Mamadazimov M., Tillaboyev A va boshqalar. “Astronomiya kursi (Umumiy
astronomiya)dan laboratoriya ishlari” T., TDPU 2015 y.
10. Qodirov B., Sattorov I., Begimqulov U.Sh., Astrofizikadan kompyuterda
laboratoriya ishlari, T.:2002 y, TDPU nashri.
11. Mamadazimov M. “Astronomiya” (AL va KHKlari uchun darslik). –
T.,O‘qituvchi, 2007 y.
12. Sherdanov Ch., Mamadazimov M., Sattarova B., Ilyaasov S. Umumiy
astronomiya (kosmonavtika asoslari) kursidan amaliy mashg‘ulotlar. T.,
TDPU, 2013 y.
13. Шерданов Ч., Саттарова Б., Саттаров И., Ажабов А. Практические
занятия по общему курсу астрономии (основы космонавти). Т.,
издательство ТГПУ, 2013 г.
147
14. Машонкина Л.И., Сулейманов В.Ф., Задачи и упражнения по общей
астрономии Казань 2003 г.
15. Жаров В.Е., Сферическая астрономия Россия, Фрязино, 2006. — 480 с. —
ISBN 5–85099–168–9.
16.
Бескин В.С., Гравитация и астрофизика Учебно-научный комплекс. —
М.: Физический институт имени П.Н. Лебедева РАН, 2007. — 133 с.
17. Засов А.В., Постнов К.А., Общая астрофизика Россия, Фрязино, 2006. —
496 с.
18. A.E.Roy and D.Clarke., Astronomy Principles and practice. 2000 y
19. Dinah L. Moche Astronomy A Self – teaching guide. 2009 y
20. Bely P.Y., Christian C., Roy J.R., Astronomy. United Kingdom, Cembridge,
2010
148
MUNDARIJA
So‘z boshi ............................................................................................................ 3
I-BOB. SFERIK VA AMALIY ASTRONOMIYA ASOSLARI .......................... 4
1-§. Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalari ............................. 4
2-§. Yoritgichlarning kulminatsiyalari va kulminatsiya balandliklari ............. 11
3-§. Sferik uchburchak va uning asosiy formulalari. Paralaktik uchburchak,
koordinatalarni almashtirish formulalari .......................................................... 14
4-§. Vaqtni o‘lchash. ......................................................................................... 17
5-§. Taqvimlar ................................................................................................... 23
6-§. Refraksiya .................................................................................................. 28
7-§. Yoritgichlarning chiqish va botish momentlarini hisoblash .................... 31
8-§. Planetalarning harakati .............................................................................. 34
9-§. Butun olam tortishish qonuni. Osmon jismlarining massalarini hisoblash.
........................................................................................................................... 38
10-§. Oyning harakati va fazalari ..................................................................... 42
11-§. Quyosh va Oy tutilishlari ......................................................................... 45
12-§. Teleskoplar va ularning harakteristikalari ............................................... 47
II-BOB. KOSMONAVTIKA ASOSLARI .......................................................... 52
1-§. Tortishishning markaziy maydoni. Energiya integrali formulasi.
Markaziy maydonda jismning harakati............................................................ 52
2-§. Yer atrofidagi uchishlar. Orbitаl mаnyovrlаr. Orbitа tekisliklаrini burish.
........................................................................................................................... 63
3-§. Oygа uchish аsoslаri. ................................................................................ 72
4-§. Plаnetаlаrаro uchish аsoslаri. .................................................................... 90
III-BOB. ASTROFIZIKA ASOSLARI ............................................................. 109
1-§. Nurlanish qonunlari. Yulduziy kattaliklar ............................................... 109
§ 2. Yoritkichning yoritilganligi. .................................................................... 111
3-§. Astronomik asboblar va usullar ............................................................... 114
4-§. Quyosh .................................................................................................... 116
5-§. Quyosh va yulduzlarning fizik tabiati ..................................................... 119
6-§. Yulduzlarning tabiati va harakati ............................................................ 126
7-§. Karrali va o‘zgaruvchan yulduzlar .......................................................... 129
149
8-§. Qo‘shaloq yulduzlar. Nostatsionar yulduzlar .......................................... 133
9-§. Koinotda Yulduzlar va Galaktikalar harakati ......................................... 137
Jadval kattaliklar ............................................................................................. 144
Foydalanilgan adabiyotlar ............................................................................... 146
Do'stlaringiz bilan baham: |