Вазирлиги

7.2 Қимматли қоғозлар билан операциялар иштирокчилари ва ўзаро хисоб-китоб 
олиб бориш тартиби. 
Қимматли қоғозлар билан битимлар асосида қимматли қоғозларга мулкий эгалиги 
щуқуқининг юзага келиши, тўхтатилиши ёки ўзгариши билан боғлиқ иштирокчиларнинг 
ўзаро келишилган шартномаси ётади. Ўзбекистон Республикаси худудида қимматли 
қоғозлар юзасидан тузиладиган битимлар биржадаги ва биржадан ташқаридаги бозордаги 
олди-сотди битимларига, шунингдек, қимматли қоғозларни совға қилиш, мерос қилиб 
қолдириш, айирбошлаш, щуқуқни ўзгартириш (цессия), устав фондига киритишга щамда 
уларнинг мулкдори ўзгаришига олиб келадиган бошқа щаракатларни амалга оширишга 
нисбатан қўлланилади. 
Инвестиция институтлари битимларни фақат амалдаги қонунчилик щужжатларида 
белгилаб қўйилган шаклдаги топшириқ шартномалари ёки воситачилик (брокерлик) щақлари 
асосида уларда кўрсатилган барча шартларга аниқ риоя қилган щолда мижозлар щисобидан 
амалга оширишлари мумкин. Мижоз ёки унинг топшириқ шартномаси бўйича ишончли 
вакили шартнома бажарилгунча бир ёқлама тартибда унинг амал қилишини тўхтатиш 
щуқуқига эга.
Қимматли қоғозлар билан битимларни қуйидаги нуқтаи назарлар томонидан тащлил 
этиш лозим: 
1. 
Ташкилий нуқтаи-назар асосида; 
2. 
Иқтисодий нуқтаи-назар асосида; 
3. 
Хуқуқий нуқтаи-назар асосида; 
4. 
Этикавий нуқтаи-назар асосида. 
Қимматли қоғозларга доир битимларнинг ташкилий нуқтаи-назари таснифи 
битимларни тузиш юзаси бўйича барча зарур бўлган тартиб қоидаларни ўз ичига олади. 
Ушбу йўналиш битимларни тузиш ва уни расмийлаштириш бўйича керакли хужжатлар 
меъёрини белгилайди.
Қимматли қоғозларга доир битимларни иқтисодий нуқтаи-назари таснифи – бу 
битимни тузилиш мақсади асосида ташкил топади. Шуни таъкидлаш лозимки, қимматли 
қоғозлар билан битимлар тузишда турли иқтисодий манфаат кўзда тутилади. Бу 
манфаатларга: вақтинча бўш пул маблағларини қимматли қоғозларга инвестиция қилиш, 
қимматли қоғозлар билан “чайқовчилик” қилиш, уларга бўлган нарх-навони салбий 
ўзгаришидан суғурталаш киради.
Қимматли қоғозлар билан битимлар тузишнинг хуқуқий нуқтаи-назари ушбу жараёнда 
иштирок этувчи томонларнинг битим бўйича щуқуқ ва мажбуриятларини, шу жумладан, 
битимни бузган холларда мулкий жавобгарлигини англатади.

---

60 
Қимматли қоғозлар билан битимлар тузишнинг этикавий нуқтаи-назар ушбу 
битимларни тузиш жараёнида иштирокчиларнинг маълум белгиланган жамият 
муносабатларига доир нормаларга итоат этиш зарурлигини англатади. 
Амалдаги қимматли қоғозлар бўйича қонунчиликка асосан улар бўйича битимларни 
тузишда қуйидагилар мажбурий щисобланади:
битим объекти, сотиладиган ва харид этиладиган қимматли қоғозлар; 
битим хажми, сотилишга таклиф этиладиган ва щарид учун талаб этиладиган қимматли 
қоғозлар миқдори; 
қимматли қоғозлар олди-сотдиси битимининг бащоси; 
битимни амалга оширилиш муддати, битим асосида сотувчи қимматли қоғозларни 
етказиб бериши ва харидор етказиб берилган қимматли қоғозлар учун тўловни амалга 
ошириши; 
Қимматли қоғозлар билан битим тузишнинг услуби бўйича улар иккига бўлинади: 
тасдиқланган ва тасдиқланмаган битимлар.