Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

35 - САВОЛ: 
ИЛМИЙ ҒОЯ – БУ ҚАНДАЙ ҒОЯ ВА У 
ҚАНДАЙ ЮЗАГА КЕЛАДИ? 
ЖАВОБ: Илмий ғоя – илмий тадқиқот ишининг ва илмий 
билиш жараёнининг дастлабки ҳарактлантирувчи омили бўлиб, 
тадқиқот мақсадини, унинг йўналишини ва моҳиятини 
ифодалайдиган илмий билиш шаклидир. 
Шу сабабли, бирор ғоя туғулмагунча, бирон-бир соҳада илмий 
тадқиқот иши олиб бориб бўлмайди. 
Ҳар қандай ғоя дастлаб маълум бир муаммо қўйилиши ёки 
инсоният орзу-истаги сифатида маълум бир соҳада ижодий фикр 
юритиш асосида юзага келади ва унда тадқиқотчининг амалий ва 
назарий тажрибалари умумлашган бўлади. 
Илмий ғоя – бу тадқиқот мақсадини ва шу асосда шаклланган 
вазифаларини, тадқиқот йўналиши ва мазмун-моҳиятини ифо-
далайдиган илмий билиш шаклидир. 
Ҳар қандай илмий ғоя маълум бир тайёргарлик бўйича жараён 
ёки ҳодисалар устида мушоҳада қилиш орқали ва ушбу йўналишда 
ижодий фикрлаш ёрдамида пайдо бўлиб, унда тадқиқотчининг 
назарий ва амалий тажрибалари натижалари умумлашган бўлади. 
КЎРСАТМА: 1. Илмий тадқиқот иши бўйича оптимал 
вариантни танлашда, энг аввало, тадқиқот мақсад-вазифаларини 
ифодаловчи илмий ғояни шакллантириб олиш керак. 
2. Ижодий фаолиятда билим билан янги билим орасидаги 
фарқга албатта эътибор бериш керак, акс ҳолда яратилган ҳолатни 
қайтадан яратишга тўғри келиб қолади. Булар муаммо бўйича 
илмий ғояни шакллантириб олиш орқали ҳал бўлади. 
36 - САВОЛ: 
ИЛМИЙ БИЛИМ ҚАНДАЙ ТУЗИЛМАГА 
ЭГА? 
ЖАВОБ: Илмий билим – бу кишилар ижодий фаолияти 
маҳсули бўлиб, у илмий билим шаклидир. 
Илм-фаннинг ривожланиши инсоният илмий, ижодий фао-
лияти маҳсули бўлганлиги сабабли ҳам мазкур фаолият орқали 
кишилар илмий билимларни топади, ўзлаштиради, тизимлаш-

---

38 
тиради ва кейинги фаолиятда улардан фойдаланади. Ушбу жара-
ёнларни ҳисобга олиб илмий билимларни шартли равишда қу-
йидагича тузилмага (ташкил этувчиларга) эга деб аташимиз 
мумкин: 

билим соҳалар бўйича: табиий фанлар; ижтимоий-
гуманитар фанлар; математика ва ҳ.к.; 

илмий фаолият натижаси бўйича: реферат, аннотация, тезис, 
мақола ва ҳ.к.
КЎРСАТМА: 1. Бирор муаммони ўрганиш жараёнида илмий 
билимнинг юзага келишига, бош муаммонинг муҳим жиҳатлари 
кўпайишига доимо эътиборида бўлиш керак. 
2. Ҳар қандай илмий тадқиқот ишини олиб боришда унинг 
мақсад-вазифалари, илмий янгилиги ва тадқиқот ишига оид илмий 
билимларнинг шаклланиш жараёнлари органик бирликда 
қаралиши керак ва бунда қайд этилган учала компонент бир-
бирини кузатиб тўлдириб бориши керак.