Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

ИЛМИЙ ИЗЛАНИШЛАР ДЕГАНДА ҚАН-
ДАЙ ЖАРАЁНЛАР ТУШУНИЛАДИ? 
ЖАВОБ: Илмий изланишлар – илмий тадқиқот иши жара-
ёнини қамраб олувчи ақлий фаолият тури бўлиб, у янгилик 
яратишга қаратилган фаолиятдир. Унинг ёрдамида янги нати-
жалар олинади ва янги билимлар ҳосил қилинади. Илмий изла-
нишлар орқали кашфиётлар қилинади ва одатда, улар ёрдамида 
истиқболли натижалар қўлга киритилади, шунингдек, улар асо-
сида илм-фан тараққиётида янги “УФҚ”лар (йўналишлар, соҳалар) 
вужудга келади. 

---

36 
Илмий изланишнинг яна бир истиқболли хусусияти шундан 
иборатки, у фан олдига илмий-ижтимоий мақсадлар сари 
ривожлантиришга доир мақсад ва вазифаларни қўяди. 
Ҳозирги замон фанида илмий изланишнинг мазмун-моҳияти 
қуйидагиларда яққол сезилмоқда: 

замонавий фанлар (глоболистика, сунъий тафаккур, синер-
гетика ва ҳ.к.)нинг тадқиқот объектларида ўзгаришлар содир 
бўлмоқда; 

илмий фикр, илмий тушунча ва билиш жараёнидаги ўрни 
янгиланмоқда. Булар натижасида билишнинг эмперик ва назарий 
босқичлари, янги хусусиятлари намоён бўлмоқда, тузилиши 
тўғрисида маълумотлар олиш имконияти туғилмоқда; 

тадқиқот объектлари мазмун-моҳиятини ифодаловчи янги 
тушунчалар, билимлар, тенгсизликлар, беқарорлик, кўп босқич-
лилик, тузилмалардаги мураккаблик ва ҳоказоларни тадқиқот 
қилишини ўрганиш оламнинг илмий манзараси ҳақида янги маъл-
умот олиш имконини беради. Булар глоболистика, синергетика, 
сунъий тафаккур, ижтимоий психология, валеология, инновацион 
технологиялар ва ҳ.к.; 

илмий изланишнинг илмий услуб ва воситалари, шакллари 
бойиб бормоқда. Янги услублар, тамойиллар, мезонлар яра-
тилмоқда; 

замонавий компьютерлардан кенг фойдаланиш ҳисобига 
илмий изланишлар мунтазам равишда такомиллашиб бормоқда. 
КЎРСАТМА: 1. Илмий изланишлар олиб бориш бўйича 
шакллантириладиган тизим албатта очиқ тизимдан иборат бўлиши 
керак, чунки тадқиқот давомида қаралаётган (ўрганилаётган) 
кўрсаткичлар сони камайиб ёки кўпайиб туриши мумкин.
2. Тадқиқотчи илмий изланишлар бўйича маълумотлар 
тўплашда “Тадқиқотчи манба белгилар маълумотлар маълумотлар 
базалари ахборотлар банки билимлар банки” тизимини эътиборга 
олиб иш олиб бориш керак. 
3. Илмий изланишларни олиб боришда ахборот ресурслари 
(маълумотлар базалари, маълумотлар банклари архив материал-
лари, кутубхоналар, музейлар фонди ва ҳ.к.)дан фойдаланишни 
илмий асосда ташкил этиш керак. 

---

37