Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

325 - САВОЛ: МОДЕЛЛАШТИРИШ – БУ ҚАНДАЙ УСУЛ? 
ЖАВОБ: Моделлаштириш – бу объекти тадқиқ этиш 
мақсадида, ундаги жараёнлар кечишини ифодаловчи моделларни 
яратиш жараёнидир. Бунда модель тушунчасини кенг маънода 
тушунмоқ керак. Одатда модель тушунчаси табиий фанларда 
кўпроқ ишлатилади. Шунинг билан бирга модель тушунчаси 
бугунги кунда ижтимоий-гуманитар фанларда ҳам кенг 
тарқалмоқда. 
Демак, модель тушунчасининг маъноси тадқиқот объектига 
қараб турлича бўлади. 
Умуман олганда, модель яратиш объектнинг аналитик 
соддалаштирилган ифодасига ўтиш, яъни объектни маълум бир 
ахборотли жараён билан алмаштириш ёрдамида ҳосил қилинади. 
Баъзи ҳолларда объект табиатан ўзи билан бир хил бўлган ёки 
фақат ўлчамларда фарқ қиладиган модель билан алмаштирилади. 
КЎРСАТМА: Илмий тадқиқот ишида моделлаштиришга тўғри 
келинса, тадқиқот объекти, мақсад ва вазифалари ҳамда ҳимояга 
олиб чиқиладиган ҳолатлар мазкур тадқиқот иши бўйича 
тузиладиган ташкилий-тузилмавий моделнинг асосий пара-
метрлари бўлиб ҳисобланади, муаммонинг ишланганлик даражаси 
фойдаланиладиган модель учун пропедивтик (таянч) материал 
бўлиб ҳисобланади, унинг методологик асослари эса дидактик 
материал вазифасини бажаради.

---

238 
326 - САВОЛ: 
МУАММО – БУ ҚАНДАЙ МАСАЛА? 
ЖАВОБ: Муаммо – илмий тадқиқот ишидаги ечим талаб 
қилинадиган назарий ва амалий масала бўлиб, у мавзунинг 
долзарблиги асосланиши асосида шакллантирилади, яъни илмий, 
илмий-услубий, илмий-методолгик жиҳатдан тадқиқ этиладиган 
масалалардан иборат бўлади. 
Муаммо илмий тадқиқот ишида шундай жараёнки, у мавзу 
долзарблиги ва ишчи гипотеза асосида ифодаланади ва охирги 
ечимга етиб боргунча у ҳақда тўлиқ билимга эга бўла олмаймиз, 
аммо шуни билингки, у илм-фан ривожи ва жамият талаби билан 
пайдо бўлади. 
КЎРСАТМА: Ҳар қандай муаммони ҳал қилишда унинг 
мақсади, вазифалари ва методологик асосларининг таҳлилий 
тарзда аниқлаб шу асосида илмий тадқиқот иши режасини 
алгоритмик тизим сифатида ифодалаб олиш керак.