Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

ИШЛАРИНИ ОЛИБ БОРИШ ДЕГАНДА 
НИМАНИ ТУШУНАСИЗ? 
ЖАВОБ: Мақсадга эришишдан четланишларни сезиш ва 
ростлаш ишларини олиб бориш. Бунда тадқиқотда қўйилган 
мақсад аниқланиб ва улар асосидаги белгилаб олинган 
вазифаларга қатъий амал қилинади. Тадқиқотдаги адабиётлар 
таҳлили, мавзунинг долзарблигини баҳолаш орқали тадқиқот 
режаси тузилади. Режа асосида иш олиб боришда таълим жараёни 
мураккаб динамик жараён эканлигини эътибордан четда 
қолдирмаслик керак. Баъзи ҳолларда жараён ҳаракатида ўзгариш 
бўлиши билан ёки тадқиқотчининг тадқиқотини фаол усуллари ва 
замонавий методлар билан таниш бўлмаслиги оқибатида тадқиқот 
режаси бўйича иш олиб боришда айрим четланишлар (ортиқча 
ишлар ёки тадқиқот мақсадига етиб боришда айрим 
кўрсаткичларга эътиборсизлик ва ҳ.к.) қилиши мумкин. Шу 
сабабли ҳам тадқиқот ишини олиб боришдаги ҳар бир мақсадга 
эришишда (тадқиқот вазифаларини ҳал қилишда) натижани 
таҳлил қилиб, баҳолаб бориш керак. 
КЎРСАТМА: 
Баҳолаш 
тадқиқотнинг 
режа 
асосида 
бораётганлигини аниқлашда асосий жараён ҳисобланади. 
Ростлаш режадан четланиш бўлганда мутахассис – олимлар, 
илмий раҳбарлар, маслаҳатлари орқали амалга оширилади ҳамда 
ўзгарган жараёнга хос ва мос таълимнинг фаол усуллари ишлаб 
чиқилади. 
324 - САВОЛ: МОДЕЛЬ – БУ НИМА? 
ЖАВОБ: Модель – бу табиат ва жамиатдаги объектларда 
бевосита назарий ва амалий тадқиқотларни олиб боришда илмий 
тадқиқот ишининг асосини ташкил этиб, жуда мураккаб тадқиқот 
босқичи ҳисобланади. Шунинг учун ҳам илм-фан фақатгина 
объектлар билангина эмас, балки уларнинг моделлари билан 
тадқиқот ўтказади. Бунда олинган натижалар объектларда 
текшириб кўрилади, яъни адекватми ёки иденфикацияландими 
деган талабларга жавоб бериш ёки бермаслиги аниқланади. 

---

237 
Умуман олганда, модель – тадқиқот объектини олдиндан 
танланган мезон, қонун, қоида асосидаги алмаштириш (ўхшаш 
қилиб ифодалаш, сифатий кўрсаткичларни мавҳум қонуният ўзаро 
алоқалар асосидаги белгилар мажмуасига алмаштириш) усулидан 
иборатдир. 
КЎРСАТМА: Илмий тадқиқот ишида моделни танлаш ўта 
муҳим ва мураккаб жараён ҳисобланади, айниқса, назарий 
тадқиқотлар ўтказишда бу яққол сезилади. Буларнинг асосий 
сабабларидан бири модель объектда қўйилаётган вазифага адекват 
(объектда айнан акс эттириши керак) бўлиши керак. Бу талаб 
қўйилган вазифа учун аҳамиятли бўлган объектнинг сифатларини 
моделда ҳосил қилиш маъносини беради.