Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

22 - САВОЛ: 
ИДРОК ҚИЛИШ – БУ ҚАНДАЙ ЖАРАЁН? 
ЖАВОБ: Идрок қилиш – бу тушунчанинг шаклланиш 
жараёни, яъни номаълум бўлган нарсани маълум бўлган нарса 
билан боғлаш ва шу асосда таълим олувчиларда маълум бўлган 
маълумотларни кенгайтириш. 
Турли фаолият турларига мос равишда қуйидагича 
маълумотлар таълим олувчилар хотирасида сақланиб қолади, 
агарда улар қуйидаги ҳолатларда фаолият юритсалар: 

ўқиса, маълумотларнинг 10 фоизи; 

эшитса, маълумотларнинг 26 фоизи; 

кўрса, маълумотларнинг 30 фоизи; 

кўрса ва эшитса, маълумотларнинг 50 фоизини; 

---

28 

бошқалар билан муҳокама қилса, маълумотларнинг 80 
фоизини; 

бажарилаётганда гапириб ҳам (тушунтириб) берса, 
маълумотларнинг 90 фоизини; 

бошқаларга ўргатса, маълумотларнинг 95 фоизини хотирада 
сақлаб қола оладилар. 
КЎРСАТМА: Тадқиқотчи илмий тадқиқот иши билан 
шуғулланаётган пайтда ўша соҳага тегишли ютуқ ва камчи-
ликларни идрок қилиши лозим ва ижодий фаолият натижасини 
ҳам ўша фаннинг ривожланишига ҳисса қўшишини эътиборга 
олиш керак. 
23 - САВОЛ: 
ИЕРАРХИК ТИЗИМ ҚАНДАЙ КЕТМА-
КЕТЛИК АСОСИДА ИШ ОЛИБ БО-
РИШГА ЎРГАТАДИ? 
ЖАВОБ: Иерархик кетма-кетлик – бу бир бутун нарса ва 
ҳодисаларнинг айрим қисмлари ёки элементларининг юқоридан 
қуйига бир тартибда қоида ёки хосса асосида жойлашиб 
келишидир. 
Иерархик тизим. Ихтиёрий табиатли тизим бўлиб, унинг амал 
қилиш жараёни кўп босқичли тизимига эга бўлса, бундай 
тизимларга иерархик тизим деб аталади. 
Иерархик тизим мантиқий кетма-кетлик асосида иш олиб 
боришга ўргатади ва у кўп босқичли боғланишга эга бўлган 
элементлаар ва қисм тизимлар орасидаги қонуний муносабатни 
белгилашни, билимларни эгаллашнинг узвийлигини ва узлук-
сизлигини таъминлашни амалга оширади. 
Иерархик тизим таълим ва тарбияда билимларни оддийдан 
мураккабга, осондан қийинга томон эгаллашдаги асосий қону-
ниятни ифодалайди ва ўз навбатида билимларнинг эгалланишига 
пропедевтик материал бўлишлигини таъминлайди. 
КЎРСАТМА: Иерархик тизимдан қуйидаги йўналишлардаги 
тадқиқот ишларини бажаришда фойдаланган маъқул: 
1. Билимлар, тушунчалар, кўникма ва малакаларни шакл-
лантириш ва уларни умумлаштиришда. 

---

29 
2. “Тизимий ёндашув”, “Индукция ва дедукция” тадқиқот 
усулларини амалиётга татбиқ этишда. 
3. Манбалар бўйича татқиқот ишларини олиб боришда кўр-
саткичлар орасидаги боғланишларни аниқлашда, таълим олувчи-
лар билимини назорат қилишдаги тизимийликларни аниқлашда. 
4. Хулосалар, таҳлил қилиш ва улар асосида умумлаштириш 
ишларини ташкил этишда ва шу кабилар.