148
Tabiiyki, o`zbek tilshunosligi va didaktikasi bunday o`quv adabiyotlarini yaratish va
ommalashtirishdan ancha uzoq, lekin ona tilimiz bo`yicha ilk o`quv qomusining yaratilishi
ham ulkan muvafaqqiyatdir – yangilikning qadami qutlug` bo`lsin. « Qomus » WORD dasturida
tuzilganligi sababli uning electron ko`rinishidan foydalanish o`ng`ay va har bir talabgor,
jumladan, maktab o`qituvchilari ham, o`quvchilari ham undan nusxa olishlari ko`paytirib
ommalishtirishlari juda qulay.
Bu “Qomus” juda foydali chunki ona tili ta’limi uchun zarur bo`lgan 500dan ortiq tushuncha
va atamalarning sharhini o`z ichida oladi va ona tili ta’limi uchun 1-sinfdan boshlab kollej va
litseylarning uchinchi bosqichigacha har bir kitobxon undan unumli foydalana oladi hamda
barham topadi. Xususan, bugungi kunda kognitif-pragmativ ta’limotning ommalashi munosabati
bilan ona tili ta’liminig algoritmik usuliga o`tkazishda bunda qo`llanma beqiyos ahamiyatga
ega. Zeroki bu usulda ona tili mashg`ulotlari asosan amaliy (progmatik) yo`nalishda olib boriladi,
zaruriy nazariy mashg`ulotlar esa qo`shimcha ravishda axborot manbalaridan, jumladan, ”Ona
tili Qomus”dan olinadi. Mana shu jarayonda bu “Qomus” behad katta tadrijiy,taqdidiy
ahamiyatga egadir.
“Qomus” o`zbek didaktikasi tarixidan birinchi qo`llanma bo`lganligi sababli, u qator kamchilik
va nuqsonlardan xoli ham emas. Eng avvalo, shuni alohida ta’kidlash lozimki, lug`atdagi o`quv
materiali ham, bayon uslubi ham o`quvchilar uchun ancha murakkab. Lug`at uyalari juda ko`p
hollarda ilmiy bayon uslubida yozilgan’ maktabxonalarning o`qishi va tushunishiga og`irlik
qiladi, lug`at uyalari tadrischiliklar tomonidan emas, balki tilshunos olimlar tomonidan
yozilganligi yaqqol sezilib turadi. Lug`at maqollari maktab o`quvchilari talablariga javob
beradigan uslubda tubdan qayta tahrir etilishi lozim. Ma’nodosh (sinonim)larni
belgilash,sinonimlar sarasida bosh so`zni to`g`ri tanlash yo`nalishida ham “Qomus” jiddiy tahrirga
muhtojdir.
Lug`atni jiddiy tahrir etish va tuzilishida o`zgartirishlar lozimligini taqozo qilinadigan
muhim omil mavjud. ”Qomus ” hozircha ona tili bo`yicha yagona (tabiiyki, imlo lug`atlaridan
tashqari) qo`llanmadir. U boshlang`ich sinfdan boshlab litsey va kollej o`quvchi va
o`qituvchilariga bir xil mo`ljallangan. Zeroki, biz hali boshlang`ich ta’lim uchun o`rta umumiy
ta’lim uchun, o`rta maxsus ta’limning har bir yo`nalish va ixtisosligi alohida “Qomus”larni
yaratish va ommalashtirishdan ancha yiroqmiz. Shuning uchun bunday qo`llanmalarning
ta’limning barcha bo`g`inlariga moslab tuzish lozim. Buning uchun “Qomus”da sharhlarni
bosqichli ketma-ketlik tamoyili asosida sharhlab berish zarur. Chunonchi,ta’limning uch asosiy
bosqichi talablari asosida sharhlarni har bir bo`g`in talabiga mos ravishda bitta yulduzcha bilan bilan
boshlang`ich ta’limga alohida,ikki yulduzcha bilan umumiy o`rta ta’lim bog`iniga uch yulduzcha
bilan o`rta maxsuas va oily ta’lim bo`g`iniga aloqador izohlarni ajratib berish lozim. Masalan,
ma’nodosh so`zlar (sinonim) tushunchasi haqida boshlang`ich ta’limga ilk ma’lumot berilsa,
navbatdagi bosqichlarga bu ma’lumot bosqichli ketma-ketlik tamoyili asosida chuqurlashib
kengayib boradi. Mana shu xususiyat “Qomus”ni tuzishda o`z aksini topsa, nur ustida nur bo`lar
edi.
Do'stlaringiz bilan baham: