Maktabgacha yoshdagi

Jinsga mansublik va o‘yinchoq tanlash. O‘yinchoqlar 

o‘yinning tayanch materiali bo‘lib xizmat qiladi, o‘yin sujeti-

ning rivojla nishiga yordam beradi va ularni tanlash bolalarning 

qaysi jinsga mansubligiga ko‘ra amalga oshiriladi.

Maxsus tajriba vaqtida bolalarga to‘rt xil to‘plamdagi 

o‘yinchoqlardan ikkitasini erkin tanlash sharti taklif qilindi. 

To‘rt patnisda quyidagi o‘yinchoqlar turi taklif qilindi: mashi-

na, turli idish-tovoqlar, kubiklar, qo‘g‘irchoqlar. Boladan barcha 

o‘yinchoqlarga nom berishni, ko‘proq yoqtirgan o‘yinchoqlar 

joylashgan ikki patnisni olishni va bu o‘yinchoqlarni o‘ynash 

so‘raldi. Ularning barcha harakatlari yozib borildi. Oqibatda 

o‘g‘il va qiz bolalarda to‘rt yoshdan boshlab, o‘yinchoq tan-

lashda farq yuzaga kelishi aniqlandi. Mashina, kubiklar asosan 

o‘g‘il bolalar tomonidan, qo‘g‘irchoq va turli idishlar qizlar to-

monidan tanlanishi ma’lum bo‘ldi.

Maktabgacha davr oxiriga kelib bola jinsga mansublik abadiy 

ekanligini tushunadi va shunga qarab o‘z xulqini shakllantira-

di. Bu vaqtda bolalarda boshqa jinsdagilarga nisbatan o‘ziga xos 

munosabat yuzaga keladi. Bunday munosabatlar har bir bola-

da o‘ziga xos ko‘rinishda bo‘ladi. Masalan, o‘g‘il bola tengdosh 

qizni yoki kattaroq yoshdagi chiroyli qizni ko‘rganda, xursand 

bo‘lishi, munosabatga intilishi mumkin. Kattalar bolaning his-

tuyg‘ulariga hurmat bilan qarashlari lozim. Bunday instinkt-

lar kichik yoshdayoq ko‘zga tashlanadi. Chiroyli qizlarni sochi-

dan tortish, o‘ziga yoqqan qizni himoya qilish, avaylash, mehr 

ko‘rsatish kabilar tabiiy ravishda shakllanib boradi. Kattalar-

ning «Guruhingda eng chiroyli qiz kim?» kabi savollari ham 

bunga turtki bo‘ladi. Lekin bolaning qiziquvchanligini kuchay-

tirib yuborish ham to‘g‘ri emas, aksincha, uning e’tiborini 

boshqa narsaga, uning tuyg‘ulari va xayolini yangi kuch bilan 

o‘ziga jalb qila oladigan narsaga qaratish lozim. 

Yosh bolalarga xos qiziquvchanlik, yoqtirish maylini katta-

larning sevgi, uylanish va bolalik bo‘lish haqidagi tushuncha-

laridan ajrata olish lozim.

---

395