Maktabgacha yoshdagi

O‘z jinsini ajratish. Bolada bu yoshga kelib odam tanasiga 

va o‘z tanasining tuzilishiga qiziqish paydo bo‘ladi. O‘zini qay-

si jins ga mansubligini anglash «shaxs»ning tuzilishiga ulanadi. 

Kattalardan: «Sen o‘g‘il bolasan!» yoki «Sen qiz bolasan!» de-

gan so‘zlarni eshitgach, bola bunday tushunchalar uning jinsiy 

xislatlari bilan bog‘liqligini anglay boshlaydi. Bola o‘z tanasiga 

va jinsiy organiga nisbatan qiziquvchan bo‘ladi. Maktabgacha 

yoshdagi bolalar ulg‘aygani sari begona odamlar oldida yechi-

nishda o‘zlarini noqulay sezadilar. Xijolatlik, uyat hissi tarbi-

yaviy ta’sir natijasidir.

Ko‘p hollarda hozirgi bolalar qiz va o‘g‘il bola tanasi-

ga xos bo‘lgan belgini ancha erta o‘zlashtirmoqda. Bundan 

tashqari ular kattalarning tanaga bo‘lgan munosabatini ham 

o‘zlashtirmoqdalar. Aksariyat kattalar kiyimsiz tanaga qarash-

ni taqiqlaydilar, o‘zlari esa bunday tomoshalarni bola oldida 

ko‘raveradilar. Go‘yoki bola hali hech narsani tushunmaydi deb 

o‘ylaydilar. Agar ota-ona kiyim almashtirishda boladan xijolat 

tortsa, bu xislat bolaga ham o‘tadi. Agar ota-ona o‘zini tabiiy 

tutsa, bola ham yalang‘och tanani ko‘rganda xijolat bo‘lmaydi. 

Ammo bu holda hammaning o‘z chuqur o‘ylangan yondashuvi 

bo‘lishi kerak. Jinsiy tarbiya erkin yo‘lga qo‘yilgan ba’zi oilalar-

da, shifokorlar, rassomlar, hayvonlar hayoti bilan tanish bo‘lgan 

qishloq bolalarida ba’zan jinsiy organlarni rasmda aks ettir-

ganlarini ko‘rish mumkin. O‘g‘il bolalar hayvonlar va erkak-

larni jinsiy organlarini qizlarga qaraganda ko‘proq chizadilar. 

Bu holatni o‘g‘il bolalar o‘z tanasining jismoniy ko‘rinishiga 

o‘xshatadilar. Ko‘p maktabgacha yoshdagi bolalar odamlarning 

jismoniy ko‘rinishidagi farqini nafaqat xa yollariga keltiradilar, 

balki bu farqni kiyimsiz naturaga qaraganda ham ko‘rmaydilar.

Maxsus tajriba o‘tkazilganda har bir boladan kiyimsiz (o‘g‘il 

va qiz bola) qo‘g‘irchoqning rasmini chizish so‘raldi. Ularni tana 

tuzi lishi o‘g‘il va qiz bolalarning jismoniy tuzilishiga mos kelishi 

kerak edi. Ba’zi bolalar qo‘g‘irchoqqa qarab chizishga harakat qi-

lishadi, lekin shunda ham ular jinsni farqlovchi xislatlarni shun-

chaki sezmaydilar. Ularning tasvirlarida o‘g‘il bola qo‘g‘irchoq 

va qiz bola qo‘g‘irchoq bir-biridan hech farq qilmaydi. Masa-

lan, «Biz yaqinda bir qizni yuzini yasadik va chizdik. Lekin 

---

396

me nimcha libosdagi qizni chizgandik. O‘xshamasachi? O‘g‘il va 

qiz bolalar o‘xshaydilar. Ular jingalak soch bo‘ladilar va ayyo-

rona jilmayadilar. O‘g‘il bola bilan qiz bolaning farqini topish 

kerakmi? O‘g‘il bolalar ko‘z rangi to‘q, qizlarniki och bo‘ladi. 

Fe’li har xil bo‘ladi: haqiqiy erkak yig‘lamaydi. Boshqa farq-

ni men ko‘rmayapman». Ba’zi bolalar oila da jinsiy tarbiya haqi-

dagi tu shunchadan shunchalar «himoya qi linganlarki», kiyimsiz 

naturada jins farqiga e’tibor berib, to‘g‘ri chizishni so‘rashganda 

ham, jins farqini ko‘rmaydilar. Bolalarni boshqa qismi umri-

da birinchi marta kiyimsiz o‘g‘il bola va qiz bola qo‘g‘irchoqni 

ko‘rib, darhol uning jismoniy qiyofasidagi farqiga e’tibor qara-

tadilar. Bunda bir xil bolalar xotirjamlik bilan o‘g‘il va qiz 

bolalarning tasvirini tushirishga, boshqalari esa, qo‘g‘irchoqni 

ko‘rinishidan uyalib, ko‘zlarini yashiradilar. E’tirof etish kerak-

ki, bolalar ulg‘aygani sari, ular orasida kiyimsiz qo‘g‘irchoqlarni 

ko‘rganda uyat hissi kuchayadi. Bolalar qiqirlashni, teskari qa-

rashni, qo‘llari bilan ko‘zlarini yopishni boshlaydilar. Odat-

da bunday bolalar talab qilingan naturani hech ham chizishni 

xohlamaydilar (V.S. Muxina materiallaridan).