Mavzuning asoslanishi va dolzarbligi

Mavzuning asoslanishi va dolzarbligi: Bugungi zamon barcha sohalar qatorida ilm-fanni ham yangi bosqichga ko’tarishni talab qilmoqda. Zotan, jamiyat oldida turgan dolzarb masalalarni ilm-fansiz yechish qiyin. SHu bois 2020 yil 25 yanvar kunidagi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasida «Mamlakatimizda ilm-fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim, yuksak ma’naviyat va madaniyat egasi etib tarbiyalash, raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish borasida boshlagan ishlarimizni jadal davom ettirish va yangi, zamonaviy bosqichga ko’tarish maqsadida, 2020 yil “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb nom berishni taklif etdi.
Demak, bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri fundamental fanlar yo’nalishidagi ixtiro va yangi ishlanmalarni amaliyotga imkoniyat darajada joriy qilishdan iborat. Bu esa o’z navbatida fundamental fanlarning rivojlanishiga turtki bo’lmoqda. Bundan tashqari muhtaram prezidentimizning 2021-yil 19-martdagi “Fizika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-5032 sonli qaroriga muvofiq ilmiy tadqiqot va ta’lim sohasida tubdan o’zgarishlar amalga oshirilmoqda.
Yarimo’tkazgich moddalardan olingan yupqa plyonkalardan foydalanish va uning amaliyotga qo’llanilishi fan bilan amaliyot orasidagi o’zaro uzviylilikning ajoyib namunasi bo’la oladi. Hozirgi vaqtda fan va texnikadagi ba’zi sohalarni yarimo’tkazgich moddalarsiz tasavvur etib ham bo’lmaydi. Mazkur hollar o’z navbatida yarimo’tkazgich moddalarni ilmiy asoslarini yanada rivojlanishini talab etmoqda. Ishlab chiqarishning samarali rivoji borgan sari sodda hamda ishonchli asboblarni yaratmoqda.
Haqiqatdan ham bir-biriga o’xshamagan fan sohalarida yarimo’tkazgichlardan muvaffaqiyatli foydalanilmoqda, jumladan, ular texnika sohalarida keng foydalanilmoqda. Bu esa o’z navbatida yarimo’tkazgichlarga taalluqli ilmiy - tadqiqot ishlarini keskin rivojlantirishni taqozo etmoqda. Yarimo’tkazgichlar fizikasi fani chеgarasida ishlab chikarish sоxasida: zamоnaviy elеktrоn va yarimo’tkazgich tехnikasi, elеktrоn bоshqaruvga ega bo’lgan maishiy tехnik sеrvis хizmati ko’rsatish kоrхоnalarida хizmat ko’rsatishni, yuqоri tехnikgiqtisоdiy va enеrgеtik ko’rsatkichlarni ta’minlоvchi yarimo’tkazgich asbоbli jixоzlar, qurilmalari va tехnоlоgik majmualarni avtоmatlashtirilgan tizimlarni samarali ishlatishni o’rganishlari zarur.
Yarimo’tkazgichlar to’g’risida gap borganda ularning murakkab tabiatini, ularni qo’llanilish sohasi keng va rang - barangligini e’tiborga olish zarur. Mazkur dissertatsiya ishida juda tez rivojlanib borayotgan fan sohasi bo’lmish Yarimo’tkazgichlarning, jumladan yarimo’tkazgichli yupqa plyonkalar olishning nazariy asoslari, ishlash prinsiplari va xossalarini chuqur tahlil qilish, qo’llanilish sohalarini o’rganish orqali ularning qo`llanish samaradorligini oshirish dolzarb muammolardan biridir. Bu muammolarni hal qilish jarayonida, olib borilgan izlanishlar natijasida kutilayotgan yangi ma’lumotlar yarimo’tkazgichlardan olingan yupqa plyonkalarni xossalarini o‘rganishda muhim ahamiyatga ega [2-4].
Hozirgi kunda yangi texnologiyani yaratish eksperimental ishlarning yordamisiz tasavvur qilib bo'lmaydi, bunda elektrotenzometrik o'lchagichni tadqiq qilish usullari berilgan. Elektr tokini o'lchash tizimining asosiy vazifasi bu deformatsiya paytida elektr qarshiligini o'zgartirish uchun materiallarning xususiyatiga asoslangan kuchlanishni o'lchash elementi -tenzorezistordir. Hozirgi vaqtda dunyo yarimo'tkazgichli kuchlanish ko'rsatkichlariga qiziqishni keskin oshirdi. Yarimo'tkazgichli kuchlanish o'lchagichining jadal rivojlanishining sabablari materiallar va inshootlarning mustahkamligini o'rganish uchun yarimo'tkazgichli kuchlanish ko'rsatkichlarini ochadigan keng yangi imkoniyatlarda yotadi. Metalldan (folga, sim, plyonka) ajratib turadigan yarimo'tkazgichli bosim o'lchagichlarining asosiy xususiyatlari juda kichik o'lchamlarga ega, bir necha daraja yuqori kuchlanish sezgirligi, o'lchash zanjirlarining chiqish signalining yuqori darajasi, murakkab, katta va qimmat kuchaytirgichlarni ishlab chiqaradi.. Yarimo'tkazgichli kuchlanish ko'rsatkichlarining eng muhim xususiyati ularning mexanik va elektr xususiyatlarini o'zgartirish qobiliyatidir, bu metall rezistorlarda mavjud emas.
Yarimo'tkazgichli kuchlanish ko'rsatkichlarining xususiyatlari va xarakteristikalari materialning tabiati, kristallografik yo'nalishi, qarshiligi va o'tkazuvchanlik turi bilan belgilanadi. Bosim o'lchagichning juda yuqori sezgirligi va yarimo'tkazgichli kuchlanish ko'rsatkichlarining ishlashining qoniqarli barqarorligi ularni o'lchash texnologiyasida keng va samarali foydalanishga imkon beradi. Bunday datchiklarning kamchiliklariga ularning past mexanik kuchi va elastikligi kiradi.
Yarimo’tkazgich moddalardan olingan yupqa plyonkalardan foydalanish va uning amaliyotga qo’llanilishi fan bilan amaliyot orasidagi o’zaro uzviylilikning ajoyib namunasi bo’la oladi. Hozirgi vaqtda fan va texnikadagi ba’zi sohalarni yarimo’tkazgich moddalarsiz tasavvur etib ham bo’lmaydi. Mazkur hollar o’z navbatida yarimo’tkazgich moddalarni ilmiy asoslarini yanada rivojlanishini talab etmoqda. Ishlab chiqarishning samarali rivoji borgan sari sodda hamda ishonchli asboblarni yaratmoqda. Bugungi kunga kelib, amaliy nuqtai nazardan, yarimo'tkazgichli plyonkalarni tenzorezistor sifatida ishlatish eng istiqbolli hisoblanadi.Yuqoridagilardan mavzuning dolzarbligi kelib chiqadi.