Maktabgacha yoshdagi

Nazorat savollari:

1. Katta bog‘cha yoshida o‘z-o‘zini anglash nimada ifoda-

lanadi?

2.  Bolaning jinsiy identifikatsiyasida, o‘yinchoq tanlashida, 

jinsiy tarbiyasida kattalarning tutgan o‘rni qanday?

3.  Bola shaxsida qanday salbiy tuzilmalar paydo bo‘ladi?

4. Oilaning bola shaxsini shakllanishi va rivojlanishidagi 

o‘rni haqida gapirib bering.

---

409

X  bob. BOLALAR PSIXODIAGNOSTIKASI 

10.1.  Psixodiagnostika metodlari va ulardan foydalanish

Bolalar bog‘chasida olib boriladigan ta’lim-tarbiya jarayoni 

bolalarning qobiliyat va layoqatlarini har tomonlama rivojlan-

tirishga, ular shaxsini shakllantirishga qaratilgan. Pedagogika ja-

rayonining mahsuldorligi pedagogning o‘z tarbiyalanuvchilari-

ni yaxshi bilishiga, ta’lim va tarbiyaning xilma-xil metodlarini 

qo‘llashiga bog‘liq. Psixologiya fan sifatida tarbiyachiga tay-

yor retseptlarni bera olmaydi. Bunday ko‘nikmalar bolalar bi-

lan bevosita muloqot jarayonida, bola xulq-atvori motivlarini, 

shaxsiy xususiyatlarini tahlil qi lish jarayonida egallanadi. Bu 

haqda K.D. Ushin skiy quyida gicha yozgan edi: «Biz unday yo-

ki bunday qiling deb tushuncha bermaymiz. Biz ularga Siz 

boshqarmoqchi bo‘lgan psixik hodisalarning qonuniyatlarini 

o‘rganing va ularga mos ravishda harakat qiling», – deymiz.

Taraqqiyotdan chetlashish yoki buzilish sodir bo‘lgan 

holat lar chegara holatlari sifatida, psixik taraqqiyot kamchili-

gi sifatida, shaxs aksentuatsiyasining turli ko‘rinishi sifatida 

tasnif lanishi mumkin. Ularni aniqlash uchun bolalar psixo-

logiyasi, klinik potopsixologiya va psixiatriya kabi sohalardagi 

bilimlar talab qilinadi. Bundan tashqari tarbiyachiga aksele-

ratsiya (tez yetilish), pedagogik qarovsizlik kabi muammolar-

ni hal qilishga to‘g‘ri keladi.

Tarbiyachi ta’lim va tarbiyadagi qiyinchiliklar nima uchun 

va qanday qilib paydo bo‘lishini tushunishi uchun, u avva-

lo bola psixik taraqqiyotining asosiy qonuniyatlarini bilishi va 

turli psixik holatlarni psixologik diagnostika metodlarini egal-

lashi zarur. Tarbiyachining psixodiagnostik tadqiqot yoki doi-

miy kuzatish jara yonida olingan natijalarni bolalar bilan ish-

lashda qanchalik to‘g‘ri foydalana olishi ham zarur hisob lanadi.

Tajribaga asoslangan psixologik diagnostika fan sifatida 

XIX asr oxirida vujudga keldi. Xuddi shu davrda psixologiyada 

o‘lchash g‘oyasi keng tarqaldi. Psixodiagnostikaning mustaqil 

fan sohasiga aylanishi olimlarning insonlar psixikasidagi in-

dividual farqlarga qiziqishining ortishi bilan bog‘langan.

---

410

Psixodiagnostika psixologik diagnoz qo‘yish haqidagi 

fandir. Bunda diagnoz ko‘rsatkich va tavsifnomalarni birga-

likda tahlil qilish asosida sinaluvchining holati va xususiyalari 

haqidagi xulosalaridan iboratdir. Psixologik diagnoz (diagnosis