Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Аналогия
Аналогия (грек. – мослик, ўхшашлик) бавосита хулоса чиқаришнинг бир
туридир. дедуктив хулоса чиқаришда фикр умумийликдан жузъийликка қараб,
индукцияда жузъийликдан умумийликка қараб ҳаракатланса, аналогияда бир
жузъий ҳолатдан бошқа жузъий ҳолатга қараб ҳаракатланади
.
Аналогияда предметларнинг ўхшаш хоссаларига асосланиб хулоса
чиқарилади. Табиат ва жамиятда объектив турли-туманлик билан бир қаторда,
объектив ўхшашлик ҳам мавжуддир. Улар инсон онгида ўз ифодасини топади.
Объектив реалликнинг турли соҳаларига оид қонун ва қоидалар тузилиши
жиҳатидан ўхшаш бўлса, улар акс эттирган воқеликдаги турли нарса ва ҳодисалар
ҳам маълум маънода ўхшаш бўлади.
Аналогия бўйича хулоса чиқариш объектив реалликнинг чексиз
кўринишлари ҳамда унда мавжуд бўлган турли системаларнинг хоссалари,
муносабатлари, таркибларидаги ўхшашликларга асосланади. Масалан, сайёралар,
давлатлар, ижтимоий тузумлар моҳиятида ўхшашлик бор. Билишда муҳим ва
номуҳим хоссалар ўхшашлиги асосида аналогия бўйича хулоса чиқарилади.
Аналогия воситасида бир предметдан (моделдан) бошқа предметга
(прототипга) ахборот ўтказилади. Хулоса асослари моделга, хулоса прототипга
тааллуқли бўлади. Масалан, қадимги грекларнинг «Дедал ва Икар» афсонасида
айтилишича, ота ва бола қулликдан озод бўлиш учун ўзларига қанот ясашади ва
учиб кетишади. Бунда хулоса чиқариш қуйидаги кўринишда бўлади:
Қуш тирик мавжудот, унинг қаноти бор, у учади.
Инсон ҳам тирик мавжудот, унинг қаноти йўқ, у учмайди.
Инсоннинг ҳам қаноти бўлса, у, эҳтимол, учади.
Аналогия бўйича хулоса чиқариш бошқа хулоса чиқаришлар каби
асослардан, хулосадан ва асослар ҳамда хулоса ўртасидаги мантиқий алоқадан

---

127
иборатдир. Унинг хулосаси эҳтимолий шаклда бўлиб, кейинги текширишларни
талаб қилади. Аниқ асослардан баъзан аниқ, баъзан эҳтимолий хулоса чиқади.
Аналогия ўзининг объектив асосига эга. Булар предметлар, уларнинг
хоссалари ўртасидаги алоқалар ва муносабатлардир.