Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Болалар жамғармаси (юнисеф)

9. Дарслик нархи ва молиялаштириш
Ўзбекистонда дарсликларни сотишнинг учта усули мавжуд: Президентнинг 362-сон-
ли қарорида 1-синф ўқув адабиётлари бепул тақдим этилади ва қўшимчалар чакана 
савдода сотилиши мумкинги хусусида сўз боради. Биринчи синфдан юқори бўлган 
барча ўқувчилар учун йиллик дарсликлар тўплами пуллик ижараси тизими мавжуд.
Мактаблар дарслик тўловларини биринчи синф ўқувчилари ва кам таъминланган 
оилалардан ташқари ҳолларда ўқувчиларнинг ота-оналаридан қабул қилиб олади. 
Ижара ҳаққи ҳар йили Молия вазирлиги томонидан ҳисоблаб чиқилади. Ижара ҳақи 
Республика мақсадли жамғармасининг (дарсликларни ижарага бериш жамғармаси) 
васийлик кенгаши томонидан белгиланади. Жамғарма дарсликларнинг ижарасини 
ҳисоблаб чиқади ва тўлайди ва улар учун йиллик ижарани белгилайди (363-сонли 
қарорнинг 8-банди). Бунга 3-6-синфлар учун ҳорижий (инглиз, француз, немис) тил-
лар учун сарфланадиган ишчи дафтарларни етказиб бериш ҳам киради. Мактаблар 
ўқувчилардан ижара ҳақини йиғадилар ва уларни ХТВга ўтказадилар. Жамғарма 
963-сонли фармонга мувофиқ миллий миқёсда васийлар томонидан бошқарилади.
Ушбу тизим деярли 20 йил давомида яхши ишлади, барқарор ва, кўриниб турибдики, 
ташқи таъсирлардан холи. Агар ҳукумат давлат мактабларидаги барча ўқувчилар 
бепул дарсликлар билан таъминланувчи бепул бошланғич таълимни жорий қилишни 
режалаштирмаётгн бўлса, у ҳолда мавжуд, ўзининг самарадорлигини намойиш эт-
ган, дарсликларни ижарага бериш тизимини давом эттириш мақсадга мувофиқдир 
ва у дарсликларнинг кўп вариантлари қўлланилувчи сиёсат доирасида ҳам қўлла-
нилиши мумкин
22
.
Кўпгина мамлакатларда бир йил ёки бир неча йил давомида дарсликдан фойда-
ланиш ўртасидаги фарқ харажатларнинг энг катта қисмини ташкил қилади. Гар-
чи юқори даромадли мамлакатлардаги самарадорлиги юқори бўлган тизимларда 
дарсликлардан фақат бир йил давомида фойдаланилса-да, яхши сақланган дар-
слик - ҳатто китобларни сақлаш қийин бўлганда бошланғич синфларда ҳам, - 2-3 
йиллик фойдаланишга дош бера олиши керак. Албатта, дарсликларни қайта ишла-
тиш қоғознинг сифати, қопламаси ва тикув сифатини яхши бўлишини талаб қилади. 
Ўзбекистонда дарсликларни нашр этиш ва уларга ишлов бериш талаблари дарсли-
клардан узоқ муддатли фойдаланишни таъминлашга қодирга ўхшайди. Ўзбекистон 
Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузу-
ридаги Республика мақсадли китоб жамғармасини ташкил этиш чора-тадбирлари 
22
Масалан, Арманистонда дарсликларни ижарага олиш тизимида ҳукумат 1-4 синфлар учун дарсликларни бепул 
беради, 5-12 синфлар учун дарсликлар эса ижара тизими орқали тўланади. Баъзи фанлар ва ўқиш йиллари учун 
2 та дарслик танлови мавжуд, аммо бошқа ўқув йиллари учун фақат битта дарслик тасдиқланган. Барча дарсли-
клар тижорат нашриётлари томонидан нашр этилган 
09

---

30
тўғрисида» 2006 йил 1 июндаги 363-сонли Қарорида (2006 йил 1-июн) 15 йилдан 
бери мавжуд бўлган ва самарали ишлаётган дарсликларни ижарага бериш тизи-
ми тавсифланган. Чоп этилган ҳисоботлардан ва мактабга ташрифларда олинган 
чекланган миқдордаги далилларидан келиб чиққан ҳолда, дарсликлардан фойда-
ланиш имкониятини яхши деб тахмин қилиш мумкин. Ўтказилган интервюларнинг 
бирортасида дарсликларнинг етишмаслиги муаммо сифатида тилга олинмаган.
Дарсликларни ижарага бериш жараёни ва дарсликларни яратиш харажатлари ўрта-
сидаги боғлиқлик, шунингдек, тендер якунланганидан кейин ижара ҳақи тўланади-
ми, аниқ эмас.
Хулосалар
Ҳар йили дарсликларни ижарага бериш тизимини ўзгартирмаслик лозим.