Korxona faoliyatini rejalashtirish va bashorat qilish

yetakchi  bo’g’inni  ajratib  ko’rsatish  rejalashtirishning  asosiy  tamoyillaridan  biri 

bo’lib  xizmat  qiladi.  Bunda  korxonaning  asosiy  ishlab  chiqarish  vazifalari 

bajarilishini  ta’minlovchi  bo’linmasini  rivojlantirishga  ko’proq  e’tibor  qaratiladi. 

Masalan,  bunday  bo’g’in  sifatida  mashinasozlik  zavodida  yig’uv  sexi, 

to’qimachilik  kombinatida  yigiruv  va  to’quv  sexlari,  qandolatchilik  fabrikasida 

tayyor masulot sexini ko’rsatish mumkin. 

Yetakchi  bo’g’inni  ajratib  ko’rsatish  korxonaning  barcha  bo’linmalarini 

birgalikda  kompleks  ravishda  rivojlantirishni  ko’zda  tutadi.  Chunki  busiz 

rejalashtirish bir tomonlama bo’lib qolishi hamda ishlab chiqarishni tashkil etishda 

“tor  joylar”  va  disproporsiyaning  vujudga  kelishiga  olib  kelishi  mumkin.  Shu 

sababli  korxona  faoliyatining  iqtisodiy-ishlab  chiqarish  rejasi  ko’rsatkichlari  va 

bo’limlarining  o’zaro  aloqada  bo’lishini  hamda  kompleks  rejalashtirishni 

ta’minlash  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  yerda  ham  rejalashtirishning  balans 

usuli katta ahamiyatga ega. 

Rejalashtirishning  yana  bir  muhim  tamoyili  ilmiylik  bo’lib,  u  avvalo 

tayyorlanayotgan  rejalar  va  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  dasturlariga, 

---

 

 

shuningdek,  fan-texnika  taraqqiyoti  talablari,  raqobatchilik  va  bozor  talablarini 

hisobga  olishga  asoslanadi.  Rejalashtirishning  ilmiyligi,  jonli  mehnat  va 

mahsulotga  aylangan  mehnat  xarajatlarining  eng  kam  miqdorida  iloji  boricha 

yuqori  natijalarga  erishishga,  shuningdek,  korxona  xodimlari  manfaatdorligini 

oshirishga ko’maklashadi. 

Komplekslilik  tamoyili  ishlab  chiqarishni,  birinchidan,  zamon  va  makonda, 

ikkinchidan,  ishlab  chiqarishni  boshqarishning  gorizontal  va  vertikalida, 

uchinchidan,  ishlab  chiqarishning  resurs  asoslarini  ta’minlashda,  to’rtinchidan, 

ishlab  chiqarishdagi  “tor  joylarni”  hisobga  olish  va  ularni  yo’qotish  chora-

tadbiralrida,  beshinchidan,  xodimlarning  o’z  mehnat-lari  natijasidan  moddiy  va 

ma’naviy  qoniqishida,  oltinchidan,  korxonaning  mo’ljallanayotgan  daromad  yoki 

foyda olishini amalga oshirishni ko’zda tutadi. 

Proporsionallik  nafaqat  ishlab  chiqarishni  rejalashtirishda,  balki  ishlab 

chiqarishni  boshqarishda  ham  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Zarur  proporsiyalarga 

amal  qilish  ishlab  chiqarish  vositalari  va  ishchi  kuchining  sexlar  va  ish  joylari 

bo’yicha  hamda  ishlab  chiqarish  bosqichlarida  to’g’ri  taqsimlanishiga  va  ulardan 

to’g’ri foydalanishga ko’maklashadi. 

Proporsiyalarga  amal  qilmaslik  esa,  aksincha,  ishlab  chiqarishning  ba’zi 

uchastkalarda  kuchayib,  boshqalarida  pasayishiga,  ya’ni  disproporsiyalarning 

vujudga kelishiga hamda korxonalarning noritmik tarzda faoliyat yuritishiga sabab 

bo’ladi.  Zaruriy  proporsionallikni  ta’min-lashda  ishlab  chiqarishni  tashkil  etishni 

texnik-iqtisodiy normalashtirish katta rol o’ynaydi.