Ишнинг умумий тавсифи

cho’g’idek o’chib  yonayotgan ko’zlari Hojimurodning etini muzlatib  yubordi.. 

(Jimjitlik, 50 b) 

 

Badiiy  nutqning emotsional –ekspressivligini  ta’minlovchi sintaktik  

figuralardan  yana  biri  gradatsiyadir. Gradatsiya (lot. gradatio  –  bosqichma- 

bosqich kuchaytirish) Nutq parchalaridan   biri  ikkinchisining 

 

ma’nosini(mazmunini) kuchaytirib  borishdan iborat  uslubiy  jarayon.

1

  Badiiy  

adabiyotda  holatlarni, tuyg’u  va  kechinmalarni  qiyoslashda,  his-hayajonlar  

junbushini  to’liq  ifodalashda gradatsiya usulidan  foydalaniladi. Adabiyotlarda  

gradatsiya  xususiyatlariga ko’ra  turlicha  tasnif  qilinadi:  mohiyatiga  ko’ra:  

ko’tariluvchi gradatsiya (klimaks) va  pasayuvchi  gradatsiya (antiklimaks); 

                                                 

1

 Hojiyev A. Tilshunoslik  terminlarining  izohli  lug’ati. T.: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy 

nashriyoti ,   31b 

---

 

73 

ifoda  usuliga  ko’ra: mantiqiy, emotsional  va miqdoriy gradatsiya; ifoda  

materialiga  ko’ra: leksik  gradatsiya  va  sintaktik  gradatsiya.

1

  

 

Said  Ahmad  asarlari  tahlili  jarayonida  quyidagi  o’rinlarda  

gradatsiyalarni  aniqladik: 

 

Mirvali, “hozir kartinka  ko’rasanlar”  deb, simni  yechib,  uchini 

jiydaning ayrisiga  tashlab  tortdi. It  oyog’idan  osilgancha  ko’tarila  boshladi. 

Oxiri  u odam bo’yi  ko’tarilgandan  keyin  Mirvali sim  uchini jiyda  tanasiga 

mahkam  qilib  bog’ladi. It  tipirchilar,  vangillardi. Mirvali  qo’ynidan  gugurt 

chiqazib, bir parcha qog’ozni  yondirdi-da,  itning  bo’yniga  tutdi. Xuddi  fonar  

yog’I sepilgandek  itning  junlari  lop  etib  yonib  ketdi. Olov  ichida  qolgan it