Ишнинг умумий тавсифи

keltir…Imon  keltir. Hozir  o’lasan. Al-qasos-ul-minal haq, deydilar. 

(Jimjitlik, 44 b)  

                                                 

1

  Shofqorov A. Mirtemir she’riyatida  takrorning ma’noviy-uslubiy  xususiyatlari: Filol.fanlari 

nomzodi…diss.avtoref. – T., 2012, 4b 

2

 Hojiyev A. Tilshunoslik  terminlarining  izohli  lug’ati. T.:  “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy 

nashriyoti ,  101b 

---

 

75 

2.    –Nima?! –dedi  hayratlanib Mirvali.- Jimjitlik dedingmi? Voy,  seni 

qarayu! Jimjitlikni men  bor  joydan qidiryapsanmi? Topib  bo’psan! 

Tavba, dunyoning  ishlari   zap g’alati-da. Men jimjitlikni  quvib  

yuribman, bu bo’lsa qidirib  yuribdi. Jimjitlikni  odamzod  o’lganda 

topadi. Go’rga  kirganda!... Menga  qara, seni  sizlaymi, senlaymi? 

Sizlasam  begonaga  o’xshab qolasan. Senlasam  diling og’riydimi, 

deyman. (Jimjitlik, 24 b)   

Yuqoridagi  misollarning  birinchisida qahramonning g’azab va nafrat 

tuyg’ularini  ifodalashga  xizmat qilgan bo’lsa, ikkinchisida qahramonning ruhiy 

kechinmalari, his-tuyg’ulari  mohirona usulda takror  usuli  orqali  tasvirlangan.  

Badiiy nutqda uslubiy g’alizlikning oldini  olish uchun xizmat qiladigan, 

lingvistik iqtisodga asoslangan  sintaktik  figuralardan  biri  ellipsisdir. Ellipsis 

(yun. elleipsis –  tushish, tushirilish

1

) nutqiy  aloqa jarayonida gap 

 

bo’laklarining muayyan maqsad  bilan tushirilish  hodisasidir.  Bunday  jarayon 

lisoniy  tejamkorlik asosida  amalga  oshadi  va badiiy  matnlarda  jonli  nutqqa  

xos  tabiiylikni  amalga  oshirish  uchun  xizmat  qiladi: Bu dunyo shundoq  

bolam. Olam  yaralibdiki,  birovga  baxt,  birovga  alam  keladi. (Jimjitlik, 8 b) 

Ushbu  o’rinda keladi, ya’ni  kesimning  tushirilishi  orqali  adib  uslubiy  

g’alizlikning  oldini  olgan. Ushbu  o’rinda  keladi  leksemasi  –  kesimning  

tushirilishi  orqali  adib  nutqiy tejamkorlikka erishgan. Qaysi  aybi  uchun,  

qaysi  beodobligi  uchun? – dedi  oqsoqol  uning  ko’ziga  qarab. – Chet elga 

yuborilganlar jazo  o’tash  uchun yuborilmaganlar.  (Jimjitlik, 11 b)  Ushbu  

o’rinda ham adib  kesimning  tushirilishi  orqali uslubiy xatolikning  oldini  

olgan va bu  tejamkorlik qahramonning g’azab va  nafrat  ruhiy holatini  ochib  

berishga, badiiy  nutqning  ta’sirchanligini  oshirishga  xizmat  qilgan. ).  Ushbu  

o’rinda ham tejamkorlik qahramonning g’azab va  nafrat  ruhiy holatini  ochib  

berishga, badiiy  nutqning  ta’sirchanligini  oshirishga  xizmat  qilgan.-  Kunda  

                                                 

1

 Hojiyev A. Tilshunoslik  terminlarining  izohli  lug’ati. T.:  “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy 

nashriyoti ,  133b 

---

 

76 

yegan och, yilda yegan to’q, deb  shuni aytadi-da. Hoy, kuyov  to’ra, 

Xartumning bozoridan bir qadoqqina sedana opkelib  bering. (Jimjitlik, 56 b)   

Badiiy  nutqning ta’sirchanligini  ta’minlovchi  badiiy tasvir  vositalaridan 

biri sintaktik parallelizmdir. Baddiy  matnda sintaktik  jihatdan bir  xil  

shakllangan gaplar  ko’p  qo’llaniladi. Tilshunoslikda bunday  qurilmalar 

parallelizm atamasi ostida o’rganiladi. Parallelizm (yunoncha parallelos – 

yonma-yon boruvchi) yonma-yon gaplar, sintagmalarning  bir  xil  sintaktik 

qurilishga ega  bo’lishidir.

1

  Parallel birliklarning asosiy  vazifasi fikrga izoh  

berish va eng muhimi, unga tinglovchini  to’la  ishontira olishdan iborat. Ular til 

uslubiy  vositalarining boyishi manbalaridan biri  bo’lib, poetik nutqda ko’p  

qo’llanadigan, eng mahsuldor va ta’sirchan  sintaktik birlik  hisoblanadi.

2

 Adib  

asarlari  tahlili  jarayonida  parallelizmdan unumli foydalangan o’rinlarni 

uchratdik:  Bunda  nur bilan soya  o’yini  yo’q edi. Uning  bu ko’rayotganlari