A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

koleya va bazasini aniqlash: 
Lp – oldingi o‘qning chizig‘i (oldingi g‘ildiraklarning koleyasi); 
Lz – orqa o‘qning chizig‘i (orqa g‘ildiraklar kolesi); B – avtomobil bazasi. 
 
Transport vositalarining tayanchi – doimiy o‘lchov hisoblanib, 
transport vositasi ekspluatatsiya qilinishi davomida o‘zgarmaydi. 
Chunonchi, «DT-20», «DT-30» modeldagi ba’zi traktorlar bundan istisno. 
Avtomobil g‘ildiragining izi va tayanchini yuqorida ko‘rsatilgan usulda 
aniqlash hodisa sodir bo‘lgan joyda to‘xtaganda yoki burilishida yuzaga 
kelishi mumkin. Biroq, ko‘pincha, hodisa sodir bo‘lgan joyda turli 
radiusga ega to‘rtta yoy ko‘rinishida burilish izlari qoldiraladi. 
Ko‘rsatilgan izlar bo‘yicha umumiy belgilarni aniqlashning yuqorida 
ta’kidlangan usuli hozirgi kunda amaliyotda deyarli  qo‘llanmaydi, chunki 
bu murakkab matematik usullarni qo‘llashni talab qiladi. Rossiya 

---

 72 
Federatsiyasi ekspert-kriminalistika xizmatlarining amaliy faoliyatida 
avtomobil g‘ildirak va tayanchini burilish izlari bo‘yicha aniqlashning 
oddiy usuli joriy qilingan bo‘lib, u murakkab hisob-kitoblarni talab 
qilmaydi va eng oddiy geometrik o‘lchashlar va hisoblashlar orqali 
topiladi. Mazkur usulning afzalligi shundaki, oldingi va orqa bir xil 
g‘ildiraklar proyeksiyalari markazlari orasidagi masofa avtomobil 
tayanchining o‘lchamiga teng bo‘lib, avtotransport burilishida o‘zgarishsiz 
qoladi. 
Avtotransport yo‘li va tayanchini burilish izlari orqali aniqlash 
quyidagi bosqichlarga ega (7-rasm): 
1) avvalo, avtomobil burilishining markazi joylashgan orqa o‘qining 
chizig‘i,  ixtiyoriy olingan to‘g‘ri chiziq (xorda)ga nisbatan chiziladi; 
2) ushbu orqa o‘q chizig‘ining avtomobil orqa g‘ildiraklari izlarining 
tashqi (yoki ichki) chetlari bilan kesishgan nuqtalarida ko‘rilayotgan 
izlarga urinma (chiziq) o‘tkaziladi, bu urinmalar yuqorida chizilgan 
chiziqqa nisbatan perpendikular joylashishi lozim. Bu urinmalar avtomobil 
oldi g‘ildiraklari izlarining tashqi (yoki ichki) chetlari (O1, O2)gacha 
davom ettiriladi va bu nuqtalar chiziq orqali o‘zaro birlashtiriladi; 
3) avtomobil orqa g‘ildiraklarining koleyasi orqa o‘qining chizig‘i 
bo‘ylab o‘lchanadi;  
4) chiziqning orqa o‘q koleyasini ifodalovchi qismining markazidan, 
orqa o‘q chizig‘iga, Op nuqtada O1, O2 chiziq bilan kesishadigan 
perpendikular chiziq tortiladi; 
5) Op nuqtadan oldingi g‘ildiraklar izlarining tashqi yoki ichki 
chetlarigacha, avtomobilning orqa o‘qiga parallel bo‘lgan chiziq 
o‘tkaziladi. Ushbu nuqtalar orasidagi masofa avtomobil oldingi 
g‘ildiraklarining koleyasini bildiradi. 
Avtomobilning bazasi orqa o‘q chizig‘i bilan oldingi g‘ildirak 
izlarining ichki (A) va tashqi (V) chetlariga o‘tkazilgan urinmalarning 
kesishgan nuqtalari orasidagi masofaning yarmi bilan aniqlanadi: 
B=A+V/2. Avtomobilning bazasi yana orqa o‘q chizig‘i va Op nuqta 
orasidagi masofadan ham aniqlanishi mumkin. 
G‘ildiraklar soni ularning avtotransport to‘xtagan joydagi 
(chuqurliklar, qor ezilib, erib qolgan joylar) orqa tomonga yurishni 
qo‘llagan holda, keskin burilish va orqaga qayrilishda hosil bo‘lgan izlar 
orqali aniqlanadi. 
Orqa o‘qida juft g‘ildiragi bo‘lgan avtotransportlarda ba’zi sabablarga 
ko‘ra bitta g‘ildirak ishlatilishi mumkin, bu o‘z navbatida, g‘ildiraklarning 
to‘liq to‘plamini hosil qilmaydi. Avtotransportning bu kabi vaqtinchalik 
alomati uni qidirishda qo‘l kelishi mumkin. 

---

 73 
 
 
7-rasm. Burilish izlari bo‘yicha avtomobilning koleya