A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

va bazasini aniqlash. 
 
Shinalar rusumi (modeli). Shinalar rusumini aniqlash maqsadida 
protektor naqshining izda aks etgan tuzilishini o‘rganish, shina yugurish 
yo‘lagining kengligi va qadami hamda uning tashqi diametrini o‘lchash 
kerak bo‘ladi. 
Protektordagi naqshlar, undagi elementlarning shakllari va o‘lcham-
lari, soni va o‘rta chizig‘i va bir-biriga nisbatan joylashishi bilan 
tavsiflanadi. 
Yugurish yo‘lagining kengligi izlar orqali o‘lchanadi. Bu maqsadda u 
to‘liq aks etgan iz bo‘lagi topiladi. Bo‘rtiq izning to‘liqligi  to‘g‘risida 
uning chegarasi bo‘lgan vertikal yonlama chekkalarining aks etishi orqali 
xulosa qilish mumkin. 
Bir-biridan alohida joylashgan bo‘rtmalar (tuproq ilgich (grunto-
zatsep))ning yuzaki izlarda aks etganda yugurish yo‘lagi mazkur 
bo‘rtmalar orasidagi kenglik o‘lchanadi. 
Shina izidagi tashqi diametrni aniqlashda undagi ketma-ket joylashgan 
xususiyatlar (yoriq, yamoq)dan qolgan iz topiladi. Mazkur alohida izlar 
orasidagi masofa shinali g‘ildirakning doirasiga teng bo‘ladi. G‘ildirak 
doirasining uzunligini 3,14 ga bo‘lib, shina tashqi diametrini topishimiz 
mumkin. 
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan belgilar transport vositasining turi, 
ko‘rinishi, rusumi, ya’ni uning guruhiy tegishliligi to‘g‘risida xulosa 
qilishga imkon beradi. 
Shina izlari orqali muayyan transport vositasini aniqlash uchun aynan 
iz qoldirgan shinaning individual belgilarini aniqlash zarur. 
Bunday belgilarga quyidagilar kirishi mumkin: shina protektorining 
notekis yeyilganligi, yamoqlarning mavjudligi, ularning shakllari, 

---

 74 
o‘lchamlari, protektor ta’mirlanganda, boshqa naqshdagi protektorning 
ishlatilishi, yoriqlar, tirqishlar, rezinaning uvalanishi, shuningdek 
sirpanishga qarshi moslamalarning belgilari — traplar yoki bo‘g‘inlar 
shakllari, o‘lchamlari va relyefining xususiyatlari. Mazkur guruhga juft 
shinalar orasiga tiqilib qolgan yoki protektorning relyefli naqshiga yoki 
shina rezinasiga kirib qolgan begona jism (tosh, shlak, temir qoldig‘i va 
boshq.)lar kirishi mumkin. 
Shubhasiz, bu kabi belgilarning identifikatsion (aynanlashtiruvchi) 
ahamiyati shina detallarini ifodalovchi belgilar kabi ahamiyatga ega 
bo‘lmasa-da, ular bilan birgalikda izlarning identifikatsion ahamiyatini 
kuchaytiradi.