zbekiston respublikasioliy va rta maxsus ta'lim vazirligi

11.8. Guruh va jamoaviy taktik harakatlarini takomillashtirishda 
futbolchilar muloqotining psixologik asoslari
Gurah  taktik  harakatlarini  takomillashtirishda  psixologik  moslik 
katta  ahamiyatga  ega.  Futbolchilaming  psixologik  tayyorgarligini 
boshqarishning  asosiy  vazifasi,  ularda  o’yin  faoliyatini  optimal  (qulay) 
psixologik boshqaruvini shakllantirish hisoblanadi.
Shuning  uchun  har  bir  o’yinchining  individual  psixologik 
hususiyatlari hamda ulami jamoaning boshqa ishtirokchilari bilan o’zaro 
munosabatini puxta o’rganib chiqish lozim.
Futbolchilami  psixologik  nazorati  va  psixologik  boshqaruvi, 
“Adiks”  (Moskva)  ilmiy-maslahatlar  markazida ishlab  chiqilgan PCS-1 
kompyuter tizimi yordamida amalga oshirildi.
Sportchilar  maxsus  blankalar  bo’yicha  savollarga  javob  berdilar. 
Savoliarga javob  berish  uchun  blankalar quyidagi  tekshiruv  uslublarini 
nazarda tutgan: sotsiometriya, faollikni shaxslar orasidagi idroki.
Test  natijalarini  kompbyuterda  qayta  ishlashdan  so’ng,  quyidagi 
ko’rsatkichlar olindi:
1. 0 ’yin yetakchiligi (liderlik) tuzilmasi;
2. 0 ’zaro o’yin munosabatlari samaradorligi;
3. Jamoa a’zoIari  faolligini o’zaro baholash;
4. yinchilaming ijtimoiy mosligi;
5. Jamoaning ijtimoiy tuzilmasi;
6. Guruh tipini  individual baholash tuzilmasi;
7. Dominat talablar bo’yicha jamoa tuzilmasi;
326

---

8.  Shaxslararo moslik matritsasi;
9.  Shaxslararo moslikning umumlashgan matritsasi;
10. Emotsional faollikbo’yichajamoatuzilmasi.
Har bir krsatkichlami alohida ko’rib chiqamiz.
1.  0 ’yin  yetakchiligi  (liderlik)  tuzilmasi,  musobaqalarda  birga 
ishtirok etish “yoqadimi” yoki “yoqmaydimi” mezonlari bo’yicha jamoa 
a’zolarining  ijobiy  va  salbiy  taniovlari  va  bosh  tortishlari  matritsa 
shaklida berilgan.
Yetakchilik  tuzilmasi,  ijobiy  tanlovlarning  ketma-ketligini  hisobga 
olib,  olingan  yoki  ijobiy  tanlovlaming  umumiy  miqdori  bo’yicha 
o’yinchiIar olgan ballar darajasi bilan aniqlanadi.
Ushbu  uslub,  haqiqiy  va  istiqbolli  yetakchilami,  yetakchi 
o’yinchilami,  kzga  ko’ringan,  chetda  qolgan  va  inkor  etilgan 
o’yinchilami  aniqlashga  yordam  berdi.  Natijalarga  ko’ra,  1  ta  sportchi 
haqiqiy  lider,  istiqbolli  -   1  ta,  yetakchi  -  3  ta,  ko’zga  qo’ringan -  9 ta, 
inkor  etilganlar  esa  -   4  kishi.  Olingan  ma’lumotlar  tahlili  shuni 
ko’rsatadiki,  futbol  jamoasining  o’yin  yetakchiligi  tuzilmasi  optimal 
hisoblanmaydi,  chunki  inkor etilgan  o’yinchilar soni  ko’p,  ular jamoada 
bo’lmasIigi kerak.
2.  0 ’yin  munosabatiari  samaradorligi.  0 ’yin  munosabatlar 
samaradorligi,  o’yinchilaming  o’zaro  hamjihatligini  (%)  aks  ettiruvchi 
juft matritsalar shaklida berilgan.
Optimal  matritsa  deb  hisoblash  mumkin,