ijro etilishi kerak bolgan hal qiluv qarorlari ham bolishi mumkin.
Ishda ishtirok etuvchi shaxs apellatsiya shikoyatining nusxasini
olgach, uning yuzasidan oz yozma fikrini va yozma fikrning
nusxalari ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarga yuborilganini
tasdiqlovchi dalillarni apellatsiya shikoyati koriladigan kungacha
yetib borishini taminlaydigan muddatda xojalik sudiga yuboradilar.
Apellatsiya instansiyasida ish yuritish xojalik sudlov ishlarini
yuritishning tarkibiy qismidir. Shuning uchun, apellatsiya instan-
siyasida ishni birinchi instansiya xojalik sudida korib chiqish qoidalari
boyicha korib chiqiladi, bunda apellatsiyani korib chiqishning
mohiyatidan kelib chiqadigan ayrim istisnolar bolishi mumkin.
Apellatsiya shikoyatini korib chiqishda qonunda belgilangan
ishni birinchi instansiya xojalik sudida korib chiqishni tartibga
soluvchi meyorlar qollaniladi.
Birinchi instansiya sudidan farqli olaroq, apellatsiya sudi barcha
ishlarni kollegial tartibda korib chiqadi, bunda qoida tariqasida sud
raisi yoki uning orinbosari yoxud biror sudya raislik qiladi.
Apellatsiya sudi hal qiluv qarorini tolaligicha yoki qisman
bekor qilishi va shikoyatni kormasdan qoldirishi yoki ishni
yuritishni tugatishi mumkin.
Birinchi instansiya sudi qonunda korsatib otilgan holatlar
bolgani holda ish yuritishni tugatmagan yoki davoni kormasdan
qoldirmagan bolsa va ishni mazmunan korib, hal qiluv qarori
chiqargan bolsa, apellatsiya instansiyasi sudi bunday qarorni tola
yoki qisman bekor qilishi hamda ishni yuritishni tugatishi, yoxud
davoni tola yoki qisman kormasdan qoldirishi mumkin.
Agar birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bekor
qilinmasa va ozgartirilmasa, hal qiluv qarori qonuniy kuchga kiradi
va aynan u ijro etilishi kerak.
Qaror qabul qilingan kunidan etiboran besh kunlik muddatda
ishda ishtirok etuvchi shaxslarga topshirilganligi malum qilinadigan
buyurtma xat orqali yuboriladi yoki tilxat bilan topshiriladi. Jonatish
uchun ajratilgan bu muddat XPKda apellatsiya shikoyatini korish
uchun ajratilgan bir oylik muddatga kirmaydi.
Apellatsiya instansiyasining qarori ustidan kassatsiya tartibida
shikoyat qilinishi mumkin.
264
Kassatsiya instansiyasida ish yuritish
Xojalik sudining qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori hamda
apellatsiya instansiyasining qarori ustidan ishda ishtirok etuvchi
shaxslar kassatsiya shikoyati berishga, prokuror esa kassatsiya
protesti keltirishga haqlidir.
Qonunda kozda tutilgan tekshiruvlarning boshqa barcha
shakllaridan farqli ravishda sud hujjatlari kassatsiya instansiyasi
tomonidan faqat qonuniyligi jihatidan tekshiriladi.
Shikoyat qilish huquqini amalga oshirish ishda ishtirok etuvchi
shaxslarning erk-irodalariga bogliq. Qonunda belgilangan tartib va
muddatda kassatsiya shikoyatining berilishi ishning kassatsiya
instansiyasi tomonidan albatta korib chiqilishiga olib keladi.
Qarorning moddiy va protsessual huquq normalariga togri
havola qilinganligi borasidagi asoslovchi qismi chiqarilgan
qoshimcha qaror shikoyat berish uchun mustaqil predmet bolishi
mumkin. Ajrimlar ustidan qonunda nazarda tutilgan holatlardagina
shikoyat qilinishi mumkin.
Qonun hal qiluv qarori (qaror) ustidan kassatsiya shikoyati
berish huquqini davogar, javobgar, nizoning predmetiga nisbatan
mustaqil talablar bilan arz qiluvchi yoki arz qilmaydigan uchinchi
shaxslarga, shuningdek, qonunda sanab otilgan, ishda ishtirok
etuvchi barcha shaxslarga beradi.
Davlat va jamoat manfaatlarini himoya qilib davo qozgatuvchi
prokuror, davlat organlari, mahalliy ozini ozi boshqarish organlari
va boshqa organlar sudning hal qiluv qarori (qarori) ustidan kassatsiya
tartibida tegishlicha protest va shikoyat keltirishlari mumkin.
Kassatsiya instansiyasi sud hujjatlarini moddiy va protsessual
huquq normalarini qollash va ularga rioya etishning togriligi
nuqtayi nazaridan tekshiradi.
Kassatsiya shikoyati (protesti) Ozbekiston Respublikasi Oliy
xojalik sudiga hal qiluv qarori qabul qilgan xojalik sudi orqali beriladi.
Nazorat tartibida ish yuritish
Ozbekiston Respublikasi xojalik sudlarining qonuniy kuchga
kirgan hal qiluv qarorlari va qarorlari ushbu Kodeksning 193-
moddasida korsatilgan mansabdor shaxslarning protestlari boyicha
nazorat tartibida qayta korilishi mumkin. Ozbekiston Respublikasi
Oliy xojalik sudi Rayosatining qarorlari bundan mustasno.
Xojalik sudining hal qiluv qarorlari va qarorlarini nazorat
tartibida qayta korib chiqish sud hujjatlarini qayta korib chiqish
265
boyicha ish yuritishning bir turi bolib hisoblanadi. Apellatsiya va
kassatsiya tartibida ish yuritishdan farq qilgan holda, nazorat tartibida
qayta korib chiqishda ishda ishtirok etuvchi shaxslar sud nazorat
organi faoliyatini qozgatish huquqiga ega emaslar.
Sud ishlarini yuritishning mazkur bosqichida sud hujjatlarining
qonuniyligi va asosliligini qoshimcha ravishda tekshirish hamda
yol qoyilgan sud xatolarini tuzatish imkoniyati taminlanadi.
Bundan tashqari, sud amaliyotini qonunga tola muvofiq holda
yonaltirish, zarur holatlarda sud amaliyotiga tuzatish kiritish,
moddiy va protsessual huquq normalariga qatiy va ogishmasdan
rioya etilishini hamda xojalik sudlari tomonidan qonunning bir
xilda va togri qollanishini taminlash nazorat tartibida qayta korib
chiqish institutining muhim vazifasi bolib hisoblanadi.
Xojalik sudlarining apellatsiya va kassatsiya instansiyalarida
chiqarilgan qarorlari ham nazorat tartibida qayta korilishi mumkin.
Oliy xojalik sudi Rayosatining qarorlarigina nazorat tartibida qayta
korib chiqish obyekti bola olmaydi.
Xojalik sudlarining qonuniy kuchga kirgan ajrimlari esa qonunda
ular ustidan shikoyat qilish nazarda tutilgan, shuningdek, ular
ishning kelgusidagi harakatiga tosqinlik qilgan hollarda, hal qiluv
qarorida alohida nazorat tartibida qayta korilishi mumkin (XPKning
203-moddasi).
Ozbekiston Respublikasi Oliy xojalik sudining Raisi va uning
orinbosarlari, Ozbekiston Respublikasi Bosh prokurori va uning
orinbosarlari Ozbekiston Respublikasining har qanday xojalik
sudining qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarorlari va qarorlari
ustidan protest keltirishga haqli. Ozbekiston Respublikasi Oliy
xojalik sudi Rayosatining qarorlari bundan mustasno.
Ozbekiston Respublikasining «Sudlar togrisida»gi Qonuni
Oliy xojalik sudiga xojalik sudlari sudlov faoliyati ustidan nazorat
qilish huquqini berib, Oliy xojalik sudi Raisi va uning orinbosar-
larini Ozbekiston Respublikasi xojalik sudlarining hal qiluv
qarorlari, ajrimlari va qarorlari ustidan protest keltirishga
vakolatlagan. Ozbekiston Respublikasining «Prokuratura togrisi-
da»gi Qonuni prokurorning ishlarni sudda korilishidagi vakolatlari
qatorida sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarorlari,
hukmlari, ajrimlari va qarorlari ustidan protest keltirish huquqini
nazarda tutgan. Protest keltirish tartibi XPKda belgilangan.
Ozbekiston Respublikasi Oliy xojalik sudining Rayosati barcha
xojalik sudlarining hal qiluv qarorlari va qarorlari ustidan keltirilgan
protestlar boyicha ishlarni nazorat tartibida koradi.
266
Xojalik sudlari tizimida faqat bitta sud nazorat organi
Ozbekiston Respublikasi Oliy xojalik sudining Rayosati faoliyat
korsatadi. Faqat ushbu organ xojalik sudlarining hal qiluv qarorlari
va qarorlari ustidan nazorat tartibida keltirilgan protestlar boyicha
ishlarni korib chiqishga haqlidir.
Ishni nazorat tartibida korishda Ozbekiston Respublikasining
Bosh Prokurori yoki uning orinbosari ishtirok etib, ozi keltirgan
protestni quvvatlaydi yoki Ozbekiston Respublikasi Oliy xojalik
sudi Raisi yoki uning orinbosari keltirgan protest boyicha
korilayotgan ish yuzasidan xulosa beradi.
xojalik sudining hal qiluv qarorini, qarorini
ozgarishsiz qoldirishga
hal qiluv qarorini, qarorini tola yoki qisman bekor qilib,
ishni yangidan korish uchun yuborishga
hal qiluv qarorini, qarorini tola yoki qisman bekor qilib,
ishni yangidan korishga yubormasdan yangi qaror qabul
qilishga
hal qiluv qarorini tola yoki qisman bekor qilib, ishni
yuritishni tugatish yoxud davoni tola yoki qisman
kormasdan qoldirishga
ish boyicha ilgari qabul qilingan hal qiluv qarorlari yoki
qarorlardan birini kuchda qoldirishga haqli
Ozbekiston Respublikasi Oliy xojalik sudining
Rayosati ishni nazorat tartibida korganda vakolatlari
Agar Oliy xojalik sudi Rayosati hal qiluv qarori (qarori)
qonuniy va asosli, protest vajlari esa ahamiyatsiz degan xulosaga
kelsa, xojalik sudining hal qiluv qarorini (qarorini) ozgarishsiz,
protestni esa qanoatlantirmasdan qoldiradi.
Qaror hozir bolgan Rayosat azolarining kopchiligini ochiq
ovoz berishi bilan qabul qilinadi.
Qaror Oliy xojalik sudi Raisi tomonidan, uning yoqligida esa
Raisning vazifasini bajaruvchi tomonidan imzolanadi. Qaror qabul
267
qilingan paytdan boshlab qonuniy kuchga kiradi va uning ustidan
shikoyat keltirilmaydi.
Xojalik sudi hujjatlarining ijrosi
Qonuniy kuchga kirgan sud hujjatlari Ozbekiston Respubli-
kasining butun hududida barcha davlat organlari, fuqarolarning
ozini ozi boshqarish organlari, tashkilotlar, mansabdor shaxslar
va fuqarolar tomonidan XPKda va boshqa qonunlarda belgilangan
tartibda ijro etiladi.
Sud hujjatini majburiy ijro etish shu hujjatni qabul qilgan
xojalik sudi tomonidan beriladigan ijro varaqasi asosida amalga
oshiriladi.
Ijro varaqasi undiruvchiga sud hujjati qonuniy kuchga kirgandan
keyin beriladi. Pul mablaglarini budjet daromadiga undirish uchun
ijro varaqasi qarzdor turadigan joydagi soliq organiga yuboriladi.
Pul mablaglarini undirish uchun ijro varaqasi undiruvchi
tomonidan bankka yoki boshqa kredit muassasasiga, boshqa hollarda
esa sud ijrochisiga yuboriladi.
Ijro varaqasida quyidagilar korsatilishi kerak:
ijro varaqasini bergan xojalik sudining nomi;
ijro varaqasi berilgan ish va uning tartib raqami;
ijro etilishi lozim bolgan sud hujjati qabul qilingan sana;
undiruvchining va qarzdorning nomi, ularning manzillari;
sud hujjatining xulosa qismi;
sud hujjati qonuniy kuchga kirgan sana;
ijro varaqasi berilgan sana va uning amal qilish muddati.
Agar, xojalik sudi tomonidan ijro varaqasi berilguncha sud
hujjatini ijro etishni kechiktirish yoki bolib-bolib ijro etishga ruxsat
berilgan bolsa, unda ijro varaqasining muddati qachondan ota
boshlashi korsatiladi.
Ijro varaqasini sudya imzolaydi va u xojalik sudining gerbli
muhri bilan tasdiqlanadi.
Nazorat savollari
1. Xojalik nizolari dåb nimaga aytiladi?
2. Ozbåkistonda xojalik nizolarini hal qiluvchi organlarni sanab
båring.
3. Xojalik nizolarini sudgacha hal qilish tartibini tushuntirib båring.
4. Xojalik nizolarini sud tartibida hal qilishni tushuntiring.
?
268
XVIII bob.
XOJALIK YURITUVCHI SUBYEKTLARNING
HUQUQIY HIMOYA TIZIMI
Xojalik yurituvchi subyektlarning huquqiy himoya tizimi
tushunchasi. Òadbirkorlarni huquqiy himoya qilishda davlat idoralari
va nodavlat tizimlar faoliyati. Xojalik (tadbirkorlik) subyektlari
faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish. Xojalik yurituvchi
subyektlar faoliyatida yuridik xizmat.
Xojalik yurituvchi subyektlarning huquqiy himoya
tizimi tushunchasi
Òadbirkorlik mamlakatimiz itisodiyotini harakatga keltiruvchi,
uni rivojlantiruvchi asosiy kuch hisoblanadi. Shu sababli
tadbirkorlikni qollab-quvvatlash davlat siyosati darajasiga
kotarilgan masalalardan biridir. Ushbu siyosatning mohiyati, uni
amalga oshirishning shakl va vositalari Ozbekiston Respublikasi
Prezidenti I.Karimov tomonidan har tomonlama asoslab berilgan,
jumladan, Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 18-iyulda bolgan
majlisida Prezidentimiz maruzasida ham bu masalaga asosiy etibor
qaratildi. «Òadbirkorlarning faoliyatini ragbatlantirish, qollab-
quvvatlash, deb takidladi yurtboshimiz, ular uchun qulay huquqiy
va iqtisodiy shart-sharoit yaratib berish masalalari barcha darajadagi
rahbarlarning, birinchi galda hududiy hokimlik va boshqaruv
idoralarining doimiy diqqat markazida turishi kerak».
1
Ushbu
maruza orqali yurtboshimiz tomonidan tadbirkorlar faoliyatini
huquqiy himoya qilish tizimini yaratish va uni mustahkamlash
vazifasi qoyildi va uni amalga oshirish yollari korsatib berildi.
Bugungi kunda mamlakatimizda tadbirkorlarni huquqiy himoya
qilish tizimi shakllantirildi va uning tashkiliy mexanizmi yaratildi.
Bu tizimda tadbirkorning shaxsi ham muhim orin tutadi.
Birinchi galda tadbirkor oz huquqlarini, qonuniy manfaatlarini
anglab yetgan bolishi va huquqiy savodxon bolishi lozim. Aks
holda uning haq-huquqlari himoya qilinishi uchun qanday tizim
yaratilmasin, u samarali faoliyat korsata olmaydi. Òadbirkor oz
1
«Xalq sozi». 2002-yil 19-iyul.
269
huquq va burchlarini bilmasa, undan qanday foydalanishni ham,
uni qanday himoya qilishni ham va hatto huquqi buzilgan hollarda
oz huquqlari buzilganligini ham anglab yetmaydi. Songgi yillarda
tadbirkorlarning huquqiy savodxonligini oshirish uchun bir qator
ishlar amalga oshirildi: matbuotda maqolalar chop etilmoqda,
darsliklar, oquv qollanmalari, korgazmali tashviqot vositalari
tayyorlandi va aholi ortasida tarqatildi. Ulardan tadbirkorlar ozlari
uchun zarur barcha foydali malumotlarni olishlari mumkin.
Òadbirkorlarning huquqiy himoya tizimi keng qamrovli asosda
amalga oshiriladi. Ushbu tizim tadbirkorlik qollaniladigan barcha
sohalarda beistisno tarzda amalda boladi. Boshqacha aytganda,
huquqiy himoya tizimi nafaqat huquqni muhofaza qiluvchi ido-
ralar tomonidan yoki sud orqali himoyalanish huquqi orqali,
balki davlat va nodavlat, sud va nosud tuzilmalar orqali ham amalga
oshiriladi.
Huquqiy himoya yuksak darajada yuridik taminlangan.
Boshqacha aytganda, huquqiy himoyaning usullari, vositalari,
shakllari, uni amalga oshirish jarayoni qonun normalarida batafsil
tartibga solingan. Bu esa huquqiy himoyaning qonuniyligini
taminlaydi.
Yuqorida takidlab otilganidek, tadbirkorlarning huquqiy
himoya tizimi eng avvalo, tadbirkorlarning faolligiga tayanadi.
Har bir tadbirkorlik subyekti oz huquq va manfaatlarini har
qanday buzilishlardan eng avvalo ozlari faol himoya qiladilar va
qonunda yol qoyilgan barcha vositalardan (ozini ozi himoya,
sud orqali himoyalanish, operativ tasir usullarini qollash va shu
kabilar) foydalanishga haqli. Agar tadbirkor oz buzilgan huquq-
larini himoya qilishni ozi xohlamasa (agar bunda uchinchi shaxslar
yoki davlat manfaatlariga putur yetkazilgan yoki tadbirkor himo-
yalanishi layoqatiga ega bolmagan hollar mustasno), hech kim
uning huquqlarini himoya qilish togrisida talab qoya olmaydi.
Qonunlarda tadbirkorlarni oz huquqlarini himoya qilishning yuridik
imkoniyatlari belgilab qoyiladi, bu imkoniyatdan foydalanish,
ularni amalga oshirish tadbirkorning oziga bogliq.
Òadbirkorlarning huquqiy himoya tizimi doimiylik va uzluksizlik
belgisiga ham ega. Òadbirkorlik subyektlarining vujudga kelish,
faoliyatini amalga oshirish va bekor bolish jarayonlarining hamma
bosqichida huquqiy himoya mavjud boladi, masalan, tadbirkorlik
subyektini royxatga olishni rad etganlik uchun sudga shikoyat qilish
270
huquqi, tadbirkorlar faoliyatiga ozboshimchalik bilan arala-
shuvlardan himoya qilish tartibi va nihoyat, tadbirkorlik subyektlarini
bankrot deb topish asoslari va tartibi (aslini olganda, bankrotlik
ham himoya tizimiga kiradi, yani yakka tadbirkorni muayyan
asoslarga kora kreditorlar oldida javobgarligini bekor bolishiga olib
keladi va hokazo).
Huquqiy himoyaning doimiyligi va uzluksizligi tadbirkorlarni
huquqiy himoya qilishi tizimining barqarorligini taminlaydi, unga
yaxlitlik va qatiylik bagishlaydi. Ushbu holatlar huquqiy himoya
tizimining tasirchanligini va samarasini yuqori kotarishga xizmat
qiladi.
Òadbirkorlarning huquqiy himoya tizimining yana bir belgisi
bolib tezkorlik hisoblanadi. Bu shunda korinadiki, tadbirkorlarning
buzilgan huquqlarini tezlik bilan, operativ ravishda muhofaza qilish
choralari qollaniladi (masalan, talablarni akseptsiz qanoatlan-
tirish, sud buyrugi tartibida talabni qondirish, talabnoma asosida
talabni qondirish va hokazo), ikkinchidan, tadbirkor huquqi
buzilgan davr uchun imkon boricha boy berilgan foyda undirib
beriladi.
Òadbirkorlarni huquqiy himoya qilish tizimi ozining yaqqol
ifodalangan tashkiliy-huquqiy tuzilmalariga ega. Bu tuzilmalar ichida
adliya idoralari oziga xos orin egallaydi. Bu holat faqat mamla-
katimiz huquq tizimi uchungina xos holatdir. Xorijiy mamlakatlarda
ham tadbirkorlarning huquqiy himoya mexanizmi yaratilgan, biroq
alohida, maxsus vakolatli tashkiliy tuzilmalar mavjud emas.
Òadbirkorlarni huquqiy himoya qilishda davlat idoralari (sud,
prokuratura, adliya, tumanlar, viloyatlar hokimliklari) va nodavlat
tizimlari (tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatalari,
fermer va dehqon xojaliklari assotsiatsiyalari) bab-baravar faoliyat
korsatadilar.
Adliya organlarining bu boradagi vakolatlari Ozbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 17-fevraldagi qarori
bilan belgilab qoyilgan. Adliya vazirligi va uning hududiy boshqar-
malari tarkibida tadbirkorlarni himoya qilish boyicha maxsus
tuzilmalar mavjud. Adliya vazirligi va joylardagi uning idoralari
tomonidan tadbirkorlar uchun ishonch telefonlari tashkil etilgan.
Adliya vazirligi tadbirkorlik huquqlariga rioya qilish boyicha
qonunchilikka rioya qilish ustidan barcha mintaqalarda davriy
kompleks tekshiruvlarni amalga oshiradi. Ushbu tekshiruvlar
271
viloyatlar va tumanlar hokimliklari, soliq, bojxona, banklar,
tayyorlov va taminot korxonalari faoliyatini qamrab oladi.
Adliya organlari tekshirishlar davomida tadbirkorlarning
qonuniy huquq va manfaatlari buzilganligi faktlari aniqlangan
hollarda sudlarga va xojalik sudlariga tegishli davo arizalari bilan
chiqadilar va ayblardan yetkazilgan moddiy va manaviy zararni
undirish talabini qoyadilar.
Òadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda subyektlarning ozaro
raqobatini, soglom musobaqasini taminlash muhim ahamiyatga
ega. Agar biror subyekt bozorda yakkahokimlikka intilsa, u holda
raqobat muhitiga putur yetadi. Shu sababli ham iqtisodiyotda
antimonopol qonunchilik amal qiladi va barcha xojalik yurituvchi
subyektlar unga rioya qilishlari shart. Oz mohiyatiga kora bozorlarda
yakkahokimlikka yol qoymaslik choralari tadbirkorlikni huquqiy
himoya qilish tizimining tarkibiy qismi bolib hisoblanadi. Bunday
choralar jumlasiga bozorda ustun mavqega ega bolgan subyektni
oz tovarlari, xizmatlariga oz xohishiga kora narx belgilay olmasligi,
yakkahokim subyektni majburiy tartibda bolib yuborish, insofsiz
raqobat, yani girrom raqobatning (boshqa raqiblarni obrosizlan-
tirish, ularning nomlari va tovar belgilaridan foydalanib, sifatsiz
tovarlarni muomalaga kiritish, tovar bozorlarini taqsimlab olish
niyatida til biriktirish va sh.k.) gayriqonuniy deb topilishi va unga
qarshi belgilangan sanksiyalar kiradi. Antimonopol qonunchilik
bozorda soglom raqobat muhitini vujudga keltiradi va muayyan
muvozanatni saqlab turadi. Bu esa barcha tadbirkorlik subyektlari
manfaatlariga muvofiqdir.
Xojalik (tadbirkorlik) subyektlari faoliyatini davlat
tomonidan nazorat qilish
Òadbirkorlarning huquqiy himoya tizimining markazida
tadbirkor bilan uning faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi
davlat xizmatchisi ortasida ozaro hurmat, ishonch va insofga
asoslangan qonuniy munosabatlarni vujudga keltirish va uni doimiy
barqaror ravishda saqlab turish yotadi. Bu vazifa ancha murakkab
hisoblanadi. Uni amalga oshirishda quyidagi omillarni hisobga olish
lozim.
Birinchidan, tadbirkorlik faoliyati muayyan moddiy boyliklar,
pul mablaglari bilan uzviy bogliq ravishda amalga oshiriladi. Shu
sababli ham ushbu moddiy qiymatliklarning muomalada bolish
qoidalariga rioya qilish ustidan nazorat talab etiladi. Nazoratga olib,
272
oz majburiyatlarini bajarishda tamagirlikka, suiistemolliklarga yol
qoyilmasligi alohida muhim ahamiyatga ega.
Ikkinchidan, tadbirkorlik subyektlari faoliyatini nazorat qilish
oqilona tashkil etilmogi, tadbirkorlik subyektiga oz xojalik
faoliyatini amalga oshirishga aslo tosqinlik qilmasligi lozim.
Uchinchidan, nazorat ochiq, oshkor, shaffof bolmogi,
nazorat asoslari, tartibi, usul va vositalari aniq-ravshan belgilab
qoyilmogi shart. Aks holda har xil ozboshimchaliklar kelib
chiqishi mumkin.
Òortinchidan, tadbirkorlik subyekti nazorat jarayonida oz
qonuniy huquq va manfaatlariga putur yetgan, deb hisoblagan
taqdirda, sud orqali himoyalanish imkoniyatlariga ega bolishi lozim.
Xojalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan
nazorat qilish tartibi «Xojalik yurituvchi subyektlar faoliyatini
davlat tomonidan nazorat qilish togrisida»gi Qonun, shuningdek,
«Òadbirkorlik faoliyatining erkinliklari kafolati togrisida»gi
Qonunning 3940-moddalari bilan qoyilgan bunday shakllar
tekshirish, taftish, muqobil tekshirishda, nazorat tartibida
tekshirishda, statistik axborotlarni va boshqa axborotlarni tahlil
qilish, idora qaramogidagi organlarni tekshirishdan otkazishdan
iborat. Qonunda tekshirish, taftish, muqobil tekshirish, nazorat
tartibida tekshirish tushunchalari aniq belgilab qoyilgan.
Yuridik shaxs bolgan xojalik yurituvchi subyektlar faoliyatini
rejali tekshirish, shu jumladan, taftishdan otkazish uchun quyi-
dagilar asos boladi:
xojalik yurituvchi
subyektlar faoliyatiga
aralashmaslik
nazorat qiluvchi organlar
faoliyatida qonuniylik, xolislik
va jismoniy shaxslarning
huquqlari va qonuniy
manfaatlarini himoya qilish
Xojalik yurituvchi subyektlar faoli-
yatini davlat tomonidan nazorat
qilishning asosiy prinsiplari
Do'stlaringiz bilan baham: |