Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Нутқ софлиги 
Адабий тил учун бегона унсурлари бўлмаган ахлоқ нормалари тан 
олмайдиган сўзлардан ҳоли бўлган нутқ соф нутқ дейилади.
Баъзи ҳолатларда нутқ софлигига қуйидагилар путур етказиб туради.
а) Маҳаллий диалект ва шеваларга хос сўз, ибора, шунингдек грамматик 
шакллар, сўз ва сўз бирикмаларининг талаффузи, урғуси; 
Масалан – «Ока ! Қалайсиз?‖ ѐки ака ақа – бақа бормаймизми? 
б) Ўринсиз қўлланган чет сўз ва сўз бирикмалари; 
М: Умуман дейиш ўрнига вообще, хўш ўрнига так. 
в) Жаргонлар;
М: Ўзингни олма. Ташавоссанми?
г) Вульгаризмлар; 
1
Каримов. И.А.Хавфсизлик ва барқарор тараққиѐт йўлида. 6-жилд. -Т.: ―Ўзбекистон‖, 1998.-Б 331.

---

55 
Бугунги кунда вульгар сўзларнинг ишлатилиши нутқимиз тозалигига 
салбий таъсир қилмоқда. Оғзаки нутқда учраб турадиган сўкиниш, ҳақорат 
сўзлари жамиятнинг ахлоқ нормаларга тўғри келмайдиган ҳодисадир.
д) Нутқда ортиқча такрорланадиган паразит сўзлар; 
М: Паразит сўзлар - яъни, демак, хўш, в.х.к.
е) Канцеляризмлар.
М: Идоравий атамалар ҳам нутқнинг тозалигига доимо хавф солиб 
туради. Улардан расмий иш қоғозлари услубида фойдаланиш жуда қулай. 
Аммо уларни оғзаки нутқда қўллаш тавсия этилмайди. 
Нутқнинг таъсирчанлиги. Нутқнинг юзага чиқишида аниқ бир мақсад - 
тингловчи онгига таъсир этиш вазифа қилиб қўйилади. Шунинг учун ҳам 
таъсирчанлик нутқнинг асосий сифатларидан бири саналади. Нутқнинг 
таъсирчанлиги деганда, асосан, оғзаки нутқ жараѐни назарда тутилади. Ва 
шунинг учун унинг тингловчи томонидан қабул қилинишидаги руҳий 
вазиятни эътиборга олиш ҳам муҳимдир. Омма тушуна оладиган тилда 
гапириш, уларни ишонтира олиш нотиқлар олдига қўйиладиган асосий 
шартлардан ҳисобланади. Нутқнинг тингловчиларга қандай таъсир қилишида 
нотиқни ўзини қандай тута билиши, имо–ишоралари, ҳатто кийиниши ҳам 
асосий омиллардан биридир. Самимийлик, хушмуомалалик, одоблилик, 
тингловчиларга ҳурмат билан қараш каби фазилатлар нутқнинг кишилар 
томонидан эътибор билан тингланишига сабаб бўлади.