15
3. YANGI PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA QOIDALARI VA INTERFAOL
USULLAR
Ukuvchilar bilimini baxolash xar doim "Nimani bxolash" kerak degan savol bilan
boglik. Bu savolga javob bulib: "Ukitish va ta’lim berish kursining maksad va vazifalariga
erishish darajasi" xisoblanadi.
Bu urinda maksadni ukituvchi faliyatiga boglash foydali, vazifalarni esa ukitish
natijalariga boglash urinli xisoblagnadi. Ya’ni vazifalar - bu , studentlar mashgulot kilishi yoki
bajara olishini tushunamiz : oldin uni uddalay olmagan va ushubu mashgulot davomida
urganmasa , uddalay olmaydigan vazifalarni tushunamiz.
Ukuvchilarni vazifalari tugrisida ukitish natijalari tugrisida uylash zarur.
Shunday kilib ukitish vazifalarini nimalar tashkil etishini tekshirish va baxolash
kerak.
Vazifalarni uta aniklik bilan belgilash uchun kuydagi koidlarni kuyishda foydalaning.
-
Xar bir gurux vazifalarni mashgulot oxirida talabalar... bilishi kerak.
-
Xar bir vazifani nomerlab chikish.
-
Xar bir vazifani kuydagi fellar bilan boglang : sanab bering, eslang, xikoya kiling,
namoyish kiling , tanlang, xisoblang.
-
Xar bir vazifani talabalar terminida kuying, ( ukituvchi faoliyati terminida emas). Xar bir
vazifani shunday kuyinki, unda fakat bitta natija ifodalansin (ikita , uchta natija bitta
savolga kiritilmasligi kerak) .
-
Xar bir vazifani (ikkita , uchta natija bitta savolga kiritilmasligi kerak,) shunday
shakillantiringki balki talaba oxirigi kursatsin , (ukituvchi mashgulot davomida utmokchi
bulgan boskichlari emas).
-
Vazifalarni shunday yozinki, uni amalga oshirishni ulchash mumkin bulsin va
maksadga eoishganlikni kanday kilib aniklash zarurligi anik kursatilsin.
-
Savol: Buni ular kilaoladami? "Sungra ob’ktni baxolash uchun foydalaniladi" (mazkur
test topshiriklarini tuzish).
Esda tuting! Ukuv savollari, mavzu, bulim va butun fanni urganishni tugallagach
nimani baxolash kerakligini aytadi.
Yukorida aytib utilganidek, konkret ukuv topshiriklarini uzlashtirish natijasida
ukuvchilar bajara oladigan faoliyatlarini anik ifodalab beruvchi fe’llarni tugri tanlash,
identifitsirlashgan ukuv maksadlarini formulirovkasida juda muximdir.
MASALAN : Ogzaki va yozma nutk soxasida vazifalarni belgilash uchun : suz
shaklida ifodalang, yozmok, yakun yasash, ta’kidlash, ifodalash, ukitish, buginlarga bugish,
xikoya kilish, kabi fe’llardan foydalanish kerak.
16
Shuning bilan birga ortikcha keng ma’no beruvchi fe’llardan foydalanmaslik zarur.
MASALAN : yaratmok, kaytarmok, uzlashtirmok, bilmok va b. x.
"Bilmok" fe’lini batafsil karab chikamiz. Tasavvur kiling. Osh shaxri kayerda
joylashganini ukuvchi bilimligini tekshirib kurish kerak. Bu soxada bilim kuplab turli
usullarda ifodalanishi mumkin. Geografik xaritada Oshni aytib berish : uning eni va
uzunligini kursatish; Bishkekdan kancha kilometr uzokligini kursatish va b. k. misolida kurinib
turibdiki, Oshni kayerdaligini bilmok turli darajada uzlashtirish va urganishga boglik ekan.
Shuning uchun yana bir bor ta’kidlash zarurki, fe’llarni umumiy xarakter kasb etishi
bilan birga, ishonchli tarzda aniklash va ulchash mumkin, bulgan konkret fe’llarni tanlash
farkalsh lozim.
Agar ukitishning kutilayotgan natijasi vazifalar kurinishida ifodalangan bulsa, ular
keyinchalik nazorat topshiriklariga aylantiriladi, xamda ularga keyinchalik erishish kat’iy
tarzda tekshiriladi.
Bu topshiriklar ogzaki, yozma va test kurinishida bulishi mumkin. Kuyidagi
tablitsada elementar misollar yordamida nazorat ishlarining mazmuni tasodifiy xarakter kasb
etmasligi kerak u ma’lum darajada vazifalar bilan belgilanadi.
Keltirilgan misolda test topshiriklarni mazmuni ma’lum darajada fe’l bilan
belgilanadi, kaysiki u vazifa tarkibiga kiradi.
Shuning uchun keyinchalik ukitish jarayonida foydalanadigan va natijalari test
topshiriklarida tekshiriladi usha xarakt anik ifodalaydigan yerni tugri tanlash kerak.
Yana bir misol kurib utamiz "indenitifitsirlashgan ukuv maksadi" ukuv masalasini
uzlashtirishni tekshirish.
Kuydagi tablitsada test topshiriklarini ishlab chikishni uch boskichda amalga oshirgan.
-
faoliyatni ifodalovchi fe’l kursatilgan.
-
bu faoliyat tula formulirovkada ifodalangan.
-
mazkur test topshiriklarini shartlari shakillangan.
IZLANUVChI - IJODIY DARAJA
Ma’lumki ijodkorlik bu - moddiy va ma’naviy soxada obektiv yangilik yaratish,
vazifalarni xal etish demakdir. Test topshiriklari tugri javoblar mikdorini belgiladi, shuning
uchun ijodiy test topshiriklari "sof xoldda" tuzish mumkin emas . Shu nuktai nazardan
tadkikot - ijodiy darajada ijodiylik, nostandart yondashuv, xayol, fantaziyaga yakinlashuvni
tushunamiz. Rassomlar binoning ichki devorlarini buyash va suvashi bilan band. Devorlarni
bittasida yumalok oynak bor. Dekorativ rassomlar doiraga tegishli ikkita vertikal chizik
utkazishni iltimos kilishdi: undan sung, figurani tugullovchi, tepadan va pastdan yarim
aylanani kushishish zarur edi. Chiziklar va oynak urtasidagi yuza oltin buyok bilan
17
koplanishi zarur edi. Xar bir kvdarat santimetrga ma’lum buyok ketadi. Ikkita yarim oyna
yuzasini koplash uchun kancha oltin buyok talab kilinadi yoki uning maydoni nimaga
teng?
Taklif etilgan masalani yechish uchun tayyor koida yuk - uni ishlash kerak.
Kuyidagi yechim keltirilgan. Tajribani kursatishicha, ushubu masalani yechish ma’lum
kiyinchilikni, jumladan ukitiuvilar, uchun xam kiyinchilik tugdiradi. Shunga karamasdan
topshirik shartlari, ushbu maydon aylanasi bilan boglik buladi.
Yukoridagi masalani yechishda namoish etiladigan natijalari bilan transpormatsiyaga
tegishli bulishi mumkin.
Odingi kurganimiz misollar shuni kursatyaptiki, ukuvchilar bilimalrini nazorat kilishad,
uzlashtirishning turli darajada test topshiriklarini keng kulamidan foydalanish mumkin va
ukitishning muxim maksadlaridan xisoblangan, mantikiy tafakkurni mashk kildirish va
rivojlantirishdan iborat buladi.
Test topshiriklarining tuzilishini mazmuniga boglik xolda eng kup foydalanadigan
kunikmalardan tanlanadi. Yopik ochik mazkur zarur testlar izchillikni yulga kuyadi. Bundan
tashkari zanjirli tekstli testlar xam mavjud yaxshi mukammal tuzilgan iest topshiriklarini
ukuvchidan uylashga izlanishga oldingi bilimlardan foydalanishga va natijada tugri javoblarni
topish intilishi paydo buladi. Ochik test topshiriklarida javob berishga erkin imkoniyat
beriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: