2. TA’LIMGA TURLICHA YONDASHUVNING TA’LIM SAMARADORLIGINI
OSHIRISHDAGI ROLI
Bundan asosan: muammolarni yechish kobiliyatlarni rivojlantirish, yangi, oxirigacha
ochib berilmagan tajribalarni, mustakil uzlartirish, yangicha xarakat kilish usullarni izlab
topish, shaxsiy fikrlar yuzaga keltirishni maksad kilib kuyiladi. Izlanuvchan - tadkikot modeli
bilan ta’lim mazmuni va jamiyat bilan uzaro bogliklik shaxsning tadkikodchilik urni uning
faoliyatini ijodiy xarakteri bilan bevosita boglik.
Bu urinda pedagok ukituvchilar ukuv faoliyatiga raxbarlikda demokratik,
ragbatlantiruvchi yul tutadi, ularning shaxsiy tashabbusini kuvvatlaydi, xamkorlikni amalga
oshiradi, ukuv faoliyatini operativ - texnik tomonlarini egallaguncha fikr va mativlarni birinchi
planga olib chikadi.
Shuni aloxida kayd etish zarurki, pedagogikada texnalogik va tadkikot yondoshuvlari
kerak: xarakterni uzining kullash soxasi bor va ularni eng makul uzviyligi xam xisobga
olinishi kerak.
E’tiborga loyik joyi shu yerdaki, texnalogik yondashuv an’anaviy ukuv jarayoniga
nafakat kompleks tadbik etilishi mumkin, balki elementlari buyicha xam kullasa buladi.
Kafolatlangan natija bilan ukitishning texnologik jarayonga aylantirish mumkinmi ?
Kanday kilib oddiy ukituvchi yukori samaradorlik darajasida ukitish mumkin ?
1. Identifitsiyalashgan ukuv maksadi
2. B. Blum bilish soxasida ukuv maksadlari taksanomiyasi
3. Ukuv maksadlarining asosiy kategoriyalari
4. Ukuv maksadlari katalogi
5. Ekvivalent amaliyotining koidasi
6. Analogik amaliyotning koidasi
7. Mustaxkamlovchi reaksiyalar koidasi
8. Bilimlarni diffrensial tarzda mustaxkamlash koidasi
Ukuv jarayonini loyixalash boskichga aloxida e’tiborni karatadi.
Ma’lumki, sanoatda xozirgi zamon texnologiyasi mexnatni keng tarzda taksimlashni
kuzda tutadi.
Maxsulotni loyixalash va ularni tayyorlash texnalogiyasi yukori malakali
mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi.
Bu urinda maxsulot ishlab chikaruvchilar texnik xujjatlarga kat’iy amal kiladilar bu
esa urtacha toifadagi mutaxassisga xam uta murakkab vazifani bajarish va yukori, yakuniy
maxsulot olishga imkon beradi.
12
Pedagogik texnologiyada xam ukuv jarayonini loyixalash va ukitishning oxirgi
natijasiga aloxida e’tibor beriladi. Bu urinda shuni unitmaslik kerakki, pedagogik
texnologiyani uzlashtirishning boshlangich boskichida didaktik materiallarni ishlab chikarishni
eng tajribali usulbchi pedagoglarga topshirish maksadga muvofik.
Ta’lim tizimida pedagogik texnologiya paydo bulganiga, ukitish jarayonini anik va
samarali koidalari ishlab chikilmagan edi. Pedagogik texnologiya ukitish jarayonidagi ana
shu bushlikni tuldirishni maksad kilib kuyadi va pedagogga ushbu loyixani amalga
oshirish keng imkoniyat kolidiradi.
Pedagogik texnologiyani uziga xosligi , shundaki, u rejalashtirilgan ukuv
maksadlariga erishishni kafolatlaydigan ukuv jarayonini konstruksiyalaydi va amalga
oshiradi. Texnologik yondashuv loyixalashtirilgan natijani ruyobga chikaruvda konstruktiv,
belgilangan sxemalarni beradi.
Maksadga muljal olish, joriy natijalarni tashxis asosida tekshirish , ukitishni
ayrim urganadigan epizodlarga bulish - ukuv jarayonini kurinishidagi bu barcha
kurinishlar xozirgi davrda yukorida keltirigan ukitish goyalarida mujassamlashgan.
Kuydagi asosiy xolatni uz ichiga oladi.
-
Ukitish maksadini umumiy kurinishi :
-
Maksadni umumiy formulirovkasidan uni konkretlashtirishga karab utish :
-
Ukuvchilar urganganlik darajasini dastlabki baxolash :
-
Ukuv xolatlarini yigindisi ( bu boskichda operativ kayta aloka asosida ukitishni
korreksiyalash sodir buladi ) :
-
Natijalarni baxolash:
Mana shu tarzda tuzilishga ega bulgan ukuv jarayoni modul xarakteri kasb etadi va
turli mazmun bilan tuldirilgan, asosli birikmalardan tashkil topgan umumiy kurinishda
buladi.
Pedagog xarakterining ushbu siklik algoritimi, ushbu xolatni kup marotabalab
takrorlanishi yangi va yangi mazmun bulaklariga kullanilishi ukuv jarayonini tezlashtirish
butunicha inkor etadi.
Bunday algoritmning anik va muvoffakiyatli xarakati ukuv maksadlarini
standartlashgan tilga aylantirilganda amalga oshiriladi. Uning ulchovi:
a)
Yukori bilishi , lekin bulmaslig :
b)
Absolyut bulishi mumkin .
Brinchi xolatda, maksad murakkabligi kuzatilayotgan xarakat tiliga tulaligicha
aylantirish imkoni bulmaganda.
13
Ikkinchi xolatda, biz reproduktiv tipdagi ukitish bilan ish kursak , yoki u
konveyrli jarayon kurinishida bulsa.
Ukuv jarayoning pedagogik texnologiya asosida tashkil etishda yukori maxorat
loyixalash boskichida talab kilinadi. Bu boskichni tayyorlash, usulubiy materiallar ishlab
chikish uchun eng malakali, yetakchi pedagog - uslubchilar jalb kilinadi. Bunday material
tayyor bulgach pedagog fakat tashkilotchilik va maslaxat beruvchi vazifasin bajaradi xalos.
- Ukuv jarayonini barcha boskichlarida butun tizimning texnologik chizigi kuzatilib
boriladi - ukuv jarayonini oxirgi natija sari yetaklab borish yetadi.
Pedagogik texnologiya tarkibiga umumiy kurinishda kuyidagilar kiradi.
Identifitsiyalashgan ukuv maksadlarini ishlab chikish. Ukuv maksadlarini
taksonomiyalash (vseob’emlyayuщaya klassifikatsiya).
- Ukuv maksadlarini nazorat (TEST) topshiriklariga aylantirish.
-Maksadga erishish yullari.
-Ukuv maksadlari natijalari - erishishni baxolash.
Bularning xar biri pedagogik operatsiyalarni optimallashgan tizimini tashkil etadi.
Pedagogik texnologiya" suz brikmasi asosida "texnologiya" , texnologik jarayon
tushunchalari mavjud bulib biz buni oxirgi anik natijaga erishish uchun yunaltirilgan
operatsiyalar tizimi deb belgilaymiz.
Bu sanoatda texnik xujjatlar bilan, pedagogik texnologiyalarda ukuv fani buyicha
metodik ishlanmalarda uz aksini topgan.
Pedagog texnologiyani tushuntirish kalit bulib , anik belgilangan maksadga izchil
muljal, operativ kayta aloka, va pedagogik texnolrogiyaning asosiy falsafasi, ukuvchi
xarakati orkali ukitish xisoblanadi.
1.
Pedagog faoliyati orkali maksadni belgilash.
Masalan :" Ichki yonish dvigatel ishlash prinsipi bilan ukuvchilarni tanishtirish" yoki "detal
chizmasidagi shartli belgilarni ukitish usullarini namoyish etish", "Pedogogdan" boshlab
kuyilish usuli - uning shaxsiy faoliyatiga tayangan. Bu urinda ukitishning real natijalarini
kanday kilib takkoslash mumkinligi kursatib utilmagan.
2.
Maksadlarni ukuvchini rivojlantirishdagi ichki intelektual, emotsional, shaxsiy va
boshka jarayonlar orkali kuyilishi.
Masalan: " Kuzatilayotgan xodisalarni taxlil kilish kunikmasini shakillantirish", "matematik
masalalarni mustakil yechish kunikmasini rivojlantirish", "Fizik masalalarni yechish jarayonida
ukuvchilarni mustakil bilishini rivojlantirish va xokazo kabilar.
Bunday shakldagi formularovkada umumlashtirilgan ta’limiy maksad - ya’ni mazkur
ukuv yurti, ukuv fani yoki predmetlar turkumidagi maksadlarni yechimiga karatilgan bulib,
14
ayrim dars yoki birnechta mashgulotlar doirasda xal etiladigan anik maksadlar belgilab
berilmagan. Umumiy formulirovkalar bilan chegaralanmay, balki ularni aniklashtirish
identifikatsiya bilan shugullanish kerak
3.
Ukuvchilarni ukuv faoliyatlari orkali maksadni belgilash.
Masalan: "Kvadrat tenglikda ildizni topish buyicha masalalar yechish". Dastlab karaganda ukuv
maksadini bunday kuyilishi mashgulotni rejalashtirish va utkazishda ma’lum aniklikni
belgilaydi. Lekin, bu yerda eng muxim xolat nazardan tushib kolgan ya’ni ukitishdan
kutilayotgan natija va uning okibati, xisobga olinmagan. Bu natija ukuvchi rivojlanishidagi
oldinga siljishidir.
Pedagogik texnalogiya tavsiya etayotgan maksadlarni kuyish usullari, yukori darajada
xususiylashtirish, maydalashtirishni talab etadi. Ushbu xolat pedagog yoki xar kanday ekspert
bulib oladigan, ukuvchilar xarakati ifodalangan, natijalar orkali shakillanadigan ukitish
maksadlaridan iborat.
AKSh, Buyuk Britaniya va boshka mamlakatlarda pedagog va ukuvchi uchun
maksadlarni ajratib belgilash yulga kuyilgan. Bu albatta mantikan tugri - chunki u pedagogni
ukitish ukuvchini - ukish faoliyatlarini birlashtiradi. Bu urinda maksad ukituvchi faoliyatiga
urgatish tushuntirish, namoish etish, xikoya kilish, uni belgilab olgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |