Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
463 
Хуллас, туркий тилда яратилган бу буюк асар минтақа адабиёти ривожининг 
биринчи босқичи учун маълум маънода якунловчи асар бўлди. Бу босқичнинг 
ўзига хос икки жиҳатини қайд этиб ўтмоқ керак. 
Биринчидан, бу даврда илм-фан ва ёзма бадиий адабиёт, асосан, турли 
ҳукмдорлар саройи қошида, улар ҳомийлигида ривож олиб, гуллаб-яшнади. Агар 
Аббосий халифалар саройида араб тилидаги шеърият, Сомоний ва Ғазнавийлар 
ҳузурида форс тилидаги адабиёт ривож топган бўлса, Қорахонийлар даргоҳида 
туркий шеъриятнинг буюк намунаси дунёга келди [3,636].
Иккинчидан, бу адабиётнинг ўзига хос томони маърифатчилик эди. Нафақат 
адабиёт, балки бу даврнинг бутун маънавиятида етакчи руҳни ақлга таяниш, 
билимга чорлаш, ижтимоий адолат, марғуб ахлоқни ақл, заковат кучи билан 
ўрнатишга ишонч ташкил қилар эди. Бу адабиёт биринчи навбатда ҳукмдор 
табақага, беклар, зодагонларга мўлжалланган ва ўшаларга тўғри йўлни 
кўрсатишни мақсад қилган эди. 
“Қутадғу билиг”дан байтлар 
* * * 
Билимни буюк, ўқувни улуғ бил, 
Бу иккиси танланган бандасини улуғлайди. 
Заковат қаерда бўлса, улуғлик бўлади, 
Билим кимда бўлса буюклик олади. 

 
* * * 
Ўғил-қизга билим, ҳунар ўргатиш керак, 
Токи бу ҳунарлар билан феъл-атвори гўзал бўлсин. 
Кимнинг хулқ-атвори, феъли яхши бўлса, 
У тилагини топади, ою кун унга кулиб боқади. 
* * *
Билимсиз, шубҳасиз, аниқ кўрдир, 
Кел, эй нодон, билимдан ҳисса ол.  
Заковатли уқади, билимли билади, 
Билимли, заковатли тилакка етади [6,556]. 
* * * 
 
Адабиётлар рўйхати 
1. А.Ёқубов. “Қутадғу билиг”да давлатчилик концепцияси. Тошкент. 
“А.Қодирий”, 1997. 
2. Содиқов Қ. Мангу Қумару,“Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 
2010 йил 50-сонидан олинди. 
3. Юсуф Хос Ҳожиб, “Қутадғу билиг” Тошкент, 2015. (Ф.Равшанов 
таржимаси) 
4. Юсуф Хос Ҳожиб, “Қутадғу билиг”. Тошкент, “Фан”, 1971.(Қ.Каримов 
табдили). 
5. Qutadg’u bilig. J.26:Yusuf Xos Hojib. – Toshkent: G’.G’ulom nomidagi 
nashriyot uyi, 2018. – 556 b. (Adabiyot xrestomatiyasi). 

---