Chizmachilik

5. Qirqimlar va kesimlar 
Buyumning  ko‘zga  ko‘rinmaydigan  ichki  tuzulishini  aniqlash  uchun  qirqim 
deb ataluvchi shartli tasvirlardan foydalaniladi. Qirqimlar ham standartlashtirilgan 
bo‘lib, qirqim hosil qilish uchun chizmada buyumning ichki tuzilishi bitta yoki bir 

---

90 
 
nechta tekislik bilan fikran kesib ko‘rsatiladi. Qirqim shartli tasvir hisoblanib, unda 
buyumning tekislik bilan kesilgan joyi va kesuvchi tekislik orqasida joylashgan va 
ko‘rinadigan qisimlari tasvirlanadi (5.1-rasm, a, b, c). 
Bu  yerda  detal  P  tekislik    bilan  qirqilib,  ikkiga  ajraladi  va  uning  oldingi 
bo‘lagi  olib  qo‘yilgandan  keyin,  o‘rnida  qolgan  yarmining  kesilgan  joyi 
shtrixlanadi.  Detalning  chizmasida  ham  o‘sha  qirqimga  tushgan  joy  shtixlangan 
holda tasvirlanadi.  
 5.1-rasm 
Qirqimlarda kesuvchi tekislik detalni teng ikkiga uning simmetriya o‘qi orqali 
ajratsa, kesuvchi tekislik izlari ko‘rsatilmaydi (5.1-rasm, c), boshqa hollarda, ya’ni 
kesuvchi  tekislik  detalning  simmetriya  o‘qidan  boshqa  joydan  o‘tsa,  qirqim  hosil 
qiluvchi  tekislik  izi  uzuq  chiziq  bilan  ko‘rsatiladi  va  qirqim  A-A  kabi  belgilanadi 
(5.4-rasm).  Uzuq  chiziqlarni  tasvirlash  5.2-rasmda  ko‘rsatildi.  A  harf    yo‘nalish 
(ko‘rsatgich)larning detal konturiga nisbatan tashqi tomonlarida yoziladi (5.2-rasm, 
a). Yo‘nalishning shakli va o‘lchamlari 5.2-rasm, b da ko‘rsatildi. 
Kesuvchi  tekisliklarning  proyeksiyalari  tekisliklariga  nisbatan  egallagan 
vaziyatiga  qarab  qirqimlar  uch  hil:  frontal,  profil  va  gorizantal  bo‘ladi.  Bulardan 
tashqari  qo‘shimcha  tekisliklarda  qiya  qirqimlar  ham  bajariladi.  Qirqimlarning 
turidan qat’iy nazar ular oddiy va murakkab bo‘ladi. 

---

91 
 
 5.2-rasm