Oddiy qirqim. Detalning ichki tuzilishini bitta tekislik orqali ko‘rsatish
mumkin bo‘lsa, bunday qirqim oddiy hisoblanadi. 5.1-rasm da oddiy qirqim hosil
qilish ko‘rsatilgan bo‘lib, P||V bo‘lgani uchun u frontal qirqim deyiladi.
5.3-rasm 5.4-rasm
Qirqim detalning chapdan ko‘rinishida bajarilsa, profil qirqim deyiladi (5.3-
rasm). Kesuvchi tekislik H proyeksiyalar tekisligiga parallel o‘tkazilsa, gorizontal
qirqim hosil bo‘ladi (5.4-rasm). Kesivchi tekislik proyeksiyalar tekisliklaridan
biriga, masalan, H ga qiya o‘tkazilsa, qiya qirqim hosil bo‘ladi (5.5-rasm).
Simmitriya
o‘qiga ega bo‘lgan detallarning chizmalarida qirqim
ta’svirlanmoqchi bo‘lsa, ko‘rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini birlashtirib
tasvirlash mumkin (5.6-rasm). Ularni chizmada shtrix-punktir chiziq ajratib turadi.
Shuningdek , detalning ko‘rinishi bilan qirqimni, butun detalni emas, balki uning
92
bir qismini, agar bu qism aylanish sirti bo‘lsa, simmitrya o‘qi orqali ajratishga
ruxsat etiladi (5.7-rasm).
5.5-rasm
5.6-rasm 5.7-rasm
Asosiy ko‘rinishda detal ko‘rinishining yarmi bilan qirqimning yarmi qo‘shib
tasvirlangan bo‘lsa, chapdan ko‘rinishda ikkita qirqim A-A va B-B larning yarmini
birlashtirib tasvirlash ham mumkin (5.8-rasm). Bunday hollarda ham ikkala
qirqimni simmetriya o‘q chiziq – shtrix-punktir chiziq ajratadi.
5.8-rasm
93
5.9-rasm 5.10-rasm
Detalning ba’zi elementlari ko‘rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini
qo‘shib tasvirlashga imkon bermaydi yoki halaqit qiladi. Bunday paytlarda
ko‘rinishning qismini qirqimning qismi bilan birlashtirib tasvirlashga to‘g‘ri keladi
va ular to‘lqinsimon chiziq bilan ajratib ko‘rsatiladi (5.9-rasm, a va b). Bu yerda
birinchi holatda tashqi qirra saqlangan bo‘lsa, ikkinchi vaziyatda ichki qirra ochib
ko‘rsatildi. Har ikkala holda ham ko‘rinish yoki qirqimning qisimlari qanchaligiga
ahamiyat berilmaydi.
Bunday qirqimlar ko‘rinishning qismini qirqimning qismi bilan birlashtirib
tasvirlangan deyiladi (5.10-rasm). Ba’zi hollarda ko‘rinishning qismi bilan
qirqimning qismini 5.11-rasm dagi kabi tasvirlashga to‘g‘ri keladi. Detalning biror
qismidagi o‘yiq, teshik kabi joylarni aniqlash maqsadida mahalliy qirqim
qo‘llaniladi (5.12-rasm). Mahalliy qirqim ingichka tutash to‘lqinsimon chiziq bilan
chegaralanib, tasvirning biror chizig‘i bilan qo‘shilib qolmasligi zarur (5.11-rasm
va 5.12-rasmlar ).
5.11-rasm 5.12-rasm
94
Do'stlaringiz bilan baham: |