Тупрокшунослик

ОҒИРЛИК УСУЛИ. 

---

36 
1.Колбага 250мл дистилланган сув солиб ундаги ҳавони сиқиб 
чиқариш учун 30 минўт қайнатиб уй хароратигача совўтилади. 
2. Ҳажми 50 ёки 100 мл бўлган пикнометр олиниб унинг чизигигача 
қайнатиб совўтилган дистилланган сувдан қуйилади ва аналитик тарозида 
тортилиб пинометрни сув биланоғирлиги топилади. 
3.Тортилган пикнометрдаги сувни ярмидан сал кўпроғи тўкиб 
ташланади. Сўнгра кўзлари 1мм элакдан ўтган тупроқдан пикнометр 
хажмининг 1/10 қисми миқдорида яъни 5 ёки 10 грамм тортиб олиниб 
пикнометрга солинади. Пикнометрдаги сув ватупроқ ундаги ҳавони сиқиб 
чиқариш учун ярим соат қайнатилади ва уй хароратигача совўтилади. 
4.Совўтилган тупроқли пикнометрга олдиндан тайёрлаб қўйилган (1-
банддаги) сувдан унинг чизиғигача қуйилади ва аналитик тарозида 
тортилиб оғирлиги аниқланади. Тортиш сувли пикнометр тортилган 
хароратда бўлишига эътибор бериш лозим. 
Тупроқнинг солиштирма оғирлиги қуйидагича ҳисоблаб топилади: 
A 
D=----------------------
(B + А)- С 
D –тупроқнинг солиштирма оғирлиги, гр/см
3
Бу ерда: А- олинган тупроқ оғирлиги, гр. 
В- сувли пикнометрнингоғирлиги, гр. 
С-тупроқ ва сувли пикнометрнинг оғирлиги, гр. 
ХАЖМИЙ УСУЛ. 
Бу усул тупроқ сиқиб чиқарган сув хажмини аниқлашга асосланган 
бўлиб, бунда пикнометрларни бир хил ҳароратга келтириш, тортиш 
ишлари амалга оширилмайди. 
1. Хажми 25,50 ёки 100мл бўлган пикнометрга унинг хажмини 1/10 
қисми миқдорида (яъни 2.5 , 5 ёки 10грамм) кузлари 1мм элакдан ўтган 
тупроқдан тортиб олиниб солинади. 

---

37 
2. Тупроқ устига пикнометрнинг тахминан ярмигача олдиндан 
тайёрлаб қуйилган дистилланган сувдан бюретка орқали қуйилиб, қуйилган 
сув миқдори ёзиб қўйилади. 
3. Пикнометрдаги аралашма 30 минўт қайнатилиб совўтилади. 
Сўнгра яна бюретка орқали пикнометрнинг чизиғигача сув солинади ва 
кейинги қуйилган сув миқдори ҳам ёзилиб, тупроқ устига қуйилган сув 
миқдори жамланади. 
4.Пикнометрдаги аралашма тўкиб ташланади ва пикнометр яхшилаб 
чайилиб суви силкитилади. Сўнгра тоза пикнометрни чизиғигача бюретка 
орқали сув қуйилиб унинг миқдори белгиланади.Тоза ватупроқли 
пикнометрга қуйилган сув миқдорлари орасидаги фарқ тупроқ сиқиб 
чиқарган сув деб қабўл қилинади. Тупроқ солиштирма оғирлиги қуйидагича 
топилади: 
Р
d =--------
Р
1
Бу ерда: d –тупроқ солиштирма оғирлиги гр/см
3
; 
Р – олинган тупроқ оғирлиги, гр;
Р
1
– сиқиб чиқарилган сув миқдори, мл; 
Керакли жихозлар: тарози, колба, пикнометр, дистилланган сув, 
электр плитаси.