D. I. Xashimov, D. A. Axmedov avtomobilning rama va kuzovlarini ishlab

7.2. Avtobus va yuk avtomobillarining rama va kuzovlarini 
kichik seriyali ishlab chiqarish texnologiyasi
Avtobus va yuk avtomobillarining rama va kuzovlarini kichik 
seriyada ishlab chiqarish jarayonini Samarqand avtomobil zavodi 
misolida ko‘rib chiqamiz. Zavod bir yilda 3700 dona kichik 
sinfdagi avtobuslar va 1300 turli vaznli yuk ko‘taruvchi yuk avto- 
mobillari va ixtisoslashtirilgan avtomobillar ishlab chiqaradi.
Avtobus ramali, to‘rtburchakli profilli prokatdan, kuzovi pay- 
vandlash yo‘li bilan tayyorlanadi. Ishlab chiqarish jarayoni to‘rtta 
sexda bajariladi: po‘lat listlardan xomaki va detallarni tayyor- 
lash, payvandlash, bo‘yash va yig‘ish. Kuzov karkasini tashqari va 
ichkaridan qoplash uchun 1,0–1,2 mm qalinlikdagi po‘lat listlar 
ishlatiladi va zavodga rulon shaklida keltiriladi. Kuzov detallarini 
tayyorlash sexida rulon yoyiladi, tekislanadi va kerakli o‘lcham- 
larda qirqiladi. Kuzov va ramaning katta yuklama ta’sirida ishlov- 
chi detallari 4,0–5,0 mm qalinlikdagi po‘lat listlardan 
tayyorlanadi.
Rulonlar kombinatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan usul bilan 
boshqariladigan qurilmada yoyiladi, tekislanadi va kerakli o‘l- 
chamlarda qirqiladi. Yuk avtomobilining kabina detallari zagotov- 
kalari gilotina stanogida qirqiladi va shtamplash bo‘limiga uzatiladi. 
Egri chiziq shaklidagi xomakilarni bichib olish, ularda turli 
shakldagi teshiklar ochish ko‘p pozitsiyali RD bilan boshqarila- 

---

101
digan pressda amalga oshiriladi. Xomakilarni shtamplash to‘rtta 
raqamli dastur bilan boshqariladigan pressda bajariladi. Qalin list- 
lardan xomakilarni tayyorlashda plazmali qirqish stanogidan 
foydalaniladi.
Rama tayyor lonjeronlardan payvandlash va parchinlash usul- 
lari bilan tayyorlanadi. Rama oltita stansiyali konveyerda yig‘iladi. 
Birinchi stansiyada lonjeronlarga nuqtali payvandlash bilan 
ramani kuchaytirish detallari payvandlanadi. Buning uchun 
raqamli dastur yordamida boshqariladigan payvandlash 
mashinasidan  foydalani ladi.
Ikkinchi stansiyada ramani kuchaytiruvchi elemenlarida 
teshiklar ochiladi (keyingi operatsilarda parchinlash ishlarini 
bajarish uchun). Uchinchi stansiyada elektr yoyli panvandlash 
mashinasi yordamida ramaga kuzov karkasini mahkamlovchi 
elementlar payvandlanadi. To‘rtinchi va beshinchi stansiyalarda 
ramaning ko‘ndalang asosi, kronshteyn va boshqa detallari 
parchinlash usuli bilan lonjeronlarga mahkamlanadi. Parchinlash 
sovitilgan osma gidravlik parchinlash moslamasi yordamida 
amalga oshiriladi (parchinlash moslamasi 32 t kuch hosil qiladi). 
Oltinchi stansiyada ramada karkasni o‘rnatish uchun teshiklar 
ochiladi va bo‘yash sexiga uzatiladi.
7.6-rasm. Isuzu avtobusining ramasi

---

102
Kuzovni payvandlash sexida to‘rtta bo‘lim mavjud:
– kichik detallardan uzellarni payvandlash bo‘limi;
– ramani payvandlash-parchinmixlash-yig‘ish bo‘limi;
– kuzov karkasini payvandlash bo‘limi;
– kuzov karkasini panellar bilan qoplash bo‘limi.
Kuzovning karkasi to‘rtburchak profilli prokatdan 
payvandlash bilan yig‘iladi. Karkasning detallari prokatdan 
kerakli o‘lchamlarda qirqish stanogida qirqiladi va kerakli 
shakl hosil qilish uchun raqamli dasturlangan egish stanoklarida 
egiladi.
Karkasni payvandlash-yig‘ish jarayoni yig‘ma birliklarni 
pay-vandlash-yig‘ishdan boshlanadi. Buning uchun maxsus 
konduktorlarda himoya gazlari muhitida elektr yoyli 
payvandlash usuli bilan karkasning poli, yondorlari, tomi, old 
va orqa qismlari payvand lanadi. Payvandlangan yig‘ma birliklar 
karkasning yig‘ish-payvand lash konveyiriga uzatiladi.
Karkasni yig‘ish-payvandlash uchun konduktor vazifasini ba-
jaruvchi aravacha xizmat qiladi. Birinchi operatsiyada aravachaga 
kuzovning ramasi o‘rnatilib mahkamlanadi va uning ustiga polning 
paneli joylashtiriladi. Ramaning lonjeronlariga mahkamlangan 
kronshteynlarga pol paneli elektr yoy usuli bilan himoya gazlari 
muhitida payvandlanadi. Ikkinchi operatsiyada karkasning 
yondorlari maxsus tortqilar yordamida o‘rnatiladi va payvandlash 
vaqtida siljib ketmaslik lari uchun mahkamlanadi, so‘ng payvand-
lanadi.
Keyingi operatsiyalarda karkasning tomi, so‘ng old va orqa 
qismlari payvandlanadi.

---

103
7.7-rasm. Isuzu avtobusi kuzovining ramaga