D. I. Xashimov, D. A. Axmedov avtomobilning rama va kuzovlarini ishlab

7-BOB. RAMALARNI ISHLAB CHIQARISH 
7.1. Ramalarni ishlab chiqarish texnologik jarayoni
Ramalarni ishlab chiqarish texnologik jarayoni quyidagilardan 
iborat: bo‘ylama lonjeronlarni va ko‘ndalang traverslarni tayyorlash 
va ularni yig‘ish. Lonjeronlar shakliga qarab egish shtamplarida 
shtamplash usuli bilan yoki prokatdan tayyorlanadi. Prokatdan 
to‘g‘ri, egilish joylari bo‘lmagan lonjeronlarni ishlab chiqarish 
maqsadga muvofiq hisoblanadi. Prokatdan ishlangan balkalarning 
ko‘ndalang qirqimi shveller, to‘g‘ri burchak yoki payvandlash 
usuli bilan tayyorlangan to‘rtburchak (yopiq) bo‘lishi mumkin. 
Uzunligi bo‘yicha ko‘ndalang qirqimi o‘zgaruvchan bo‘lgan 
hamda bo‘ylama yo‘na lishda egilgan lonjeronlar katta 
quvvatli presslarda shtamplarda egish usuli bilan tayyorlanadi. 
Seriyali va ommviy ishlab chiqarishda lonjeronlarning 
xomakilari listli materiallardan gilotinali yoki diskli arralar 
yordamida qirqib olinadi. Qalin listlardan (10 mm dan qalin) 
xomakilar RDB lik gazqirqish mashinalarida, yoki lazerli 
mashinalarda qirqiladi. Arralash bilan olingan xomakilarning 
aniqligi 12–14 aniqlik kvalitetiga mos bo‘ladi, gaz- 
qirqish mashinalarida olingan xomakilar o‘lchamlari 0,5–1,0 mm 
ga berilgan o‘lchamdan farq qilishi mumkin.
Xomakilarni gilotina va diskli arrada qirqish sxemasi 7.1- 
rasmda keltirilgan.
Po‘lat listlardan xomakilarni termik qirqish usuli bilan tay- 
y orlash mumkin, ammo qaychi bilan qirqishga nisbatan bu usullar 
samaradorligi past bo‘ladi. Termik usullarning xomaki konturi 
egri chiziq bo‘lganda ishlatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Hozirgi 

---

94
vaqtda plazmali yoy usuli bilan xomakilarni olish kichik seriyali 
ishlab chiqarishda keng qo‘llanmoqda. Bu usuldagi qirqish mashi- 
nalari raqamli dastur yordamida boshqariladi va aniq o‘lchamli 
xomakilarni tayyorlashga imkon tug‘diradi.
Qirqiladigan list (2) pastki (1) va yuqoridagi (4) pichoqlar o‘r- 
tasiga tayanch (5)ga taqab o‘rnatiladi va tayanch (3)lar yordamida 
mahkamlanadi. Yuqoridagi pichoq listni bosib uni qirqadi.
Diskli qaychi bilan 20–25 mm qalinlikdagi listlarni qirqish 
mumkin. Xomakini tayyorlashda bir juft qaychi ishlatiladi va 
ular bir-biriga nisbatan berilgan masofada o‘rnatiladi (7.1-b 
rasm).
Diskli qaychi bilan qirqib olingan xomakilar plastik defor- 
matsiyalanadi va deformatsiyalarni bartaraf etish uchun mexanik 
ishlovni talab qiladi.

---

95
7.1-rasm. Metallni turli qaychilarda qirqish sxemasi: 
a - gilotinada; b - diskli qaychida. Qirqib olingan xomakilarda 
quyidagi deformatsiyalar uchrashi mumkin (7.2-rasm)

---

96
7.2-rasm. Xomakilarning deformatsiyalanish turlari:
1- to‘lqinsimon; 2 - o‘roqsimon; 3 - mahalliy burtib chiqish; 
4 - chetlarining bukilishi; 5 - mahalliy egilish; 6 - ko‘ndalang 
yo‘nalishda to‘lqinlanish
7.3-rasm. Listlarni ko‘p valli mashinada tekislash sxemasi
Lonjeronlarni shtamplashdan avval xomakilar 850 °Cda 
qizdiriladi va egish shtamplarida kerakli shaklga keltiriladi. 
Shtamplar chap va o‘ng lonjeron uchun alohida bo‘ladi va 
navbati bilan chap yoki o‘ng shtamp pressga o‘rnatiladi. 
Hozirgi vaqtda qayta sozlana digan shtamplar keng ko‘lamda 
ishlatilmoqda. Bu shtamplarda chap va o‘ng lonjeronlar navbati 
bilan shtamplanadi. Qayta sozlanadigan shtamplarni boshqa 
avtomobilning rama detallarini shtamplash uchun ham ishlatish 
mumkin.

---

97
7.4-rasm. Lonjeronlarni egish uchun qayta sozlanadigan