246
рН МЕТР АСБОБИНИ КАЛИБРЛАШДА ИШЛАТИЛАДИГАН БУФЕР
ЭРИТМАЛАР ТАЙЁРЛАШ
Тўйева О.Б., Кутлимуротова Н.Х., Маткаримова У.У.
Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети
Бугунги кунда ишлаб чиқаришда маҳсулот сифатини ва миқдорини
назорат қилишга ёрдам берадиган турли ҳил қурилмалар мавжуд. pH метр,
кондуктометрдан турли илмий лабораторияларда, ишлаб чиқариш
заводлари
лабораторияларида фойдаланади. Уларни доим калибровкалаш талаб этилади
ва ҳар хил стандарт буфер эритмалар ишлатилади. Ишлатиладиган стандарт
буферлар чет элдан импорт қилиб олиб келинади. Бу эса жуда кўп маблағни
талаб қилади. Шунинг учун стандарт талабларга жавоб берадиган буфер
эритмалар тайёрлаш долзарб муаммолардан бири ҳисобланади.
Буфер эритмалар кимёвий анализларни амалга оширишда муҳитни
ўзгартирмай ушлаб туриш мақсадида кўплаб ишлатилади.
Лекин буфер
эритмалар хаво таркибидан сув ва карбонат ангидридни ютиш ҳисобига, рН
ўзгариб кетади. Herod et al., 1978 олимлар томонидан узоқ муддат рН ини
ўзгартирмасдан турадиган буфер эритмалар олинган .Ундан ташқари
карбонатли буферлар озиқ овкат махсулотлари ферментланишига таъсир
кўрсатади, уларда карбонатли кўпиклар бўлиши талаб қилинади (Mould et
al.,2005b) [1,2]. Канзас буферининг асосини калий фосфат ташкил этади ва pH
ни доимийга келтириш учун калий дигидрофосфат KH
2
PO
4
ва
натрий
гидрофосфат Na
2
HPO
4
эритмаларни аралаштириш керак (Marten and Barnes,
1980). Бу усул анча содда бўлиб, унинг таннархи ва вақти анча қисқаради [3].
Биз стандарт буфер эритмалар тайёрлашда калий бифталат KHC
8
H
4
O
4
(0,05M) , калий дигидрофосфат KH
2
PO
4
(0.025M)
ва
натрий гидрофосфат
Na
2
HPO
4
(0.025M), натрий фосфат Na
3
PO
4
(0.034M)
ва
калий дигидрофосфат
KH
2
PO
4
(0.025M), натрий гидрокарбонат NaHCO
3
(0.025M)
ва натрий карбонат
Na
2
CO
3
(0.025M)
дан иборат тузларнинг pH=4,01, pH=7, pH=10,01 бўлган
эритмаларидан фойдаланилди.
Буфер эритмалар тайёрлаш ва рН қийматларини аниқлашда потенциометр
асбобидан фойдаланилди. Потенциометр кислота-асосли титрлашда, айниқса
бир, кўп негизли
кислоталар ва асосларнинг, диссоцияланиш константа
қийматини ҳамда диссоцияланиш даражаларини топишда кенг қўлланилади.
Назарий жиҳатдан, бу қиймат титрлаш эгри чизиғининг исталган
нуқтасида жуда аниқ ҳисобланиши мумкин, аммо амалда уни ( сувли муҳитда)
рН қийматларидан топиш осон. Кучсиз кислотадан ташкил топган буфер
эритмалар рН ини ҳисоблашда қуйидаги формулалардан фойдаланилди.
]
[A
[HA]
-
=
,
]
H
[
]
HA
[
]
A
][
H
[
K
a
+
−
+
=
=
ва
pH
pK
a
=
қийматига тенг қилиб олинди.
247
Концентрациялар ўрнига активликлар орқали ифодалаш янада аниқроқ
диссоцияланиш константаларини аниқлашда ишлатилади.
.
f
]
HA
[
f
]
A
[
a
a
a
a
K
HA
A
O
H
HA
A
O
H
a
3
3
−
+
−
+
−
=
=
агар,
]
[A
[HA]
-
=
тенг бўлса, у ҳолда
HA
A
O
H
HA
A
O
H
a
f
f
a
f
]
HA
[
f
]
A
[
a
K
3
3
−
+
−
+
=
=
−
ифодаланади.
Уларни
логарифмлашдан
қуйидаги тенглама ҳосил бўлади:
.
f
f
lg
a
lg
K
lg
HA
A
O
H
a
3
−
+
−
−
=
−
Амалиётдаги
диссоцияланиш константаси
қуйидагича топилади.
HA
A
O
H
a
)
эксп
(
a
f
f
lg
a
lg
pK
pH
pK
3
−
+
−
+
=
=
.
Шундай қилиб, ҳақиқий диссоцияланиш костантаси қиймати топилиб у
орқали рН қийматлари ўзгаришини ҳисоблаб топилди.
Буфер эритмаларнинг рН қийматлари температура ўзгариш натижасида
ўзгаришини аниқлаш зарур. Бунинг учун рН 4,01, 7,00 ва 10,01 буфер
эритмалари тайёрланиб, хар хил температураларда рН ўзгариши потенциометр
ёрдамида аниқланди ва натижалар қуйидаги жадвалда келтирилди.
1-жадвал
рН қийматларининг температурага боғлиқлик
натижалари
Жадвалдан кўриниб турибдики, рН қийматлар фарқи 0,05 интервалдан
ошмади, бу эса жаҳон ТЕСТА буфер эритмалари талабига жавоб беради.
Do'stlaringiz bilan baham: