243
sodir bo‘ladigan fizik va kimyoviy ta’sirlar natijasida foydalanishga yaroqsiz holatga
keladi.
Reaksiya davomida har qanday katalizatorni aktivligi o‘zgaradi,ba’zan
aktivligi oshadi, lekin ko‘pincha kamayadi va bora-bora butunlay aktivsizlanadi,
ya’ni hamma katalizator ham abadiy ishlamaydi.Vaqt o‘tishi bilan katalizator
aktivligining kamayishiga katalizatorni eskirishi deyiladi.
Ba’zi moddalar katalizator ishlash jarayonida, uning aktivligini kamaytiradi
yoki butunlay yo‘qotadi.Bunday modda katalizator zaxari yoki kontakt zaxari, ba’zan
esa antikatalizator deb aytiladi.
Qaytmas
zaxarlanishda,
zaxar
katalizatorning
aktivligini
yo‘qotadi.Zaxarlangan katalizatorning aktivligini tiklab bo‘lmaydi. Masalan: H
2
S,
PH
3
ko‘p katalizatorlarni qaytmas qilib zaxarlaydi.
Foydalanib bo‘lingan katalizator qoldiqlari tarkibida qishloq xo‘jaligi
sohalarida qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan mikroelementlar (temir, rux, mis, kobalt,
molibden va boshqalar) mavjudligi sababli, bu katalizator qoldiqlaridan qishloq
xo‘jaligi uchun mikroelementlar ishlab chiqarish muhim ahamiyatga ega. Qolaversa,
katalizator qoldiqlarini utilizatsiya qilish muammosi qisman bo‘lsada hal etiladi.
Ammiak ishlab chiqarish jarayonida uglerod oksidini suv bug‘i bilan
konversiyalashda past haroratli katalizator PHK-4 ishlatiladi, ular diametri 6mm va
qalinligi 4mm bo‘lgan tabletkalar shaklida bo‘ladi va tarkibi quyidagicha bo‘ladi, %
hisobida: Cu – 44; Zn – 9,0; Cr – 9; Al – 10; S – 0,1. Ishlatib bo‘lingan va ishlatilish
davrida katalizator tarkibida hamma komponentlar oksid holida bo‘ladi.
Ishlatib bo‘lingan PHK – 4 ( past haroratli konversiya katalizatori – 4)
katalizatorini mikroelementli (misli) ammofos ishlab chiqarishda foydalanish uchun
misni sulfat (7,7; 12 va 15% H
2
SO
4
), termik (19 va 32 % P
2
O
5
) va ekstraksion fosfat
kislotalar eritmalariga o‘tishiga turli xil omillar: Q:S moddalar nisbatlari, vaqt va
harorat ta’sirlari o‘rganilgan.
Ekstraksion fosfat kislotasiga misli va ruxli mikroelementlarni kiritish orqali
mikroelementli ammofos olish texnologiyasi taklif qilingan.
Ushbu katalizatorni qayta ishlash orqali kompleks mikroo‘g‘itlar olish ham
mumkin. Kompleks mikroo‘g‘itlar sifatida borat kislotasi, mis, rux, kobalt va
marganes sulfatlari, ammoniy molibdat va kaliy yodid aralashmalari ishlatiladi.
Kompleks mikroo‘g‘itlar tarkibida 5,5% B, 2,8% Cu, 5,5% Zn, 1% Mo va Co, 11%
Mn bo‘ladi.
Hozirgi kunda ilmiy va amaliy jihatdan mikroelementlarning qishloq
xo‘jaligida ishlatilishi yuqori samara berishi tasdiqlangan. Keyingi 10-15 yil ichida
ko‘pgina mamlakatlarda mikroo‘g‘itlarning qishloq xo‘jaligida ishlatilishi, keng
qo‘llaniladigan o‘g‘itlar bilan birgalikda foydalanish imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: