Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V

Birinchidan, 

«oq  kiyimlilar»  qo‘zg‘oloniga  qarshi  kurashgan  arab 

istilochilarining  lashkarlari  davlat  hokimiyati  qo‘shini  b o ‘lib,  u 

tartibli,  uyushgan  katta  kuch  edi  va  u  doimiy  suratda  Arab  xalifaligi

---

V bob.  A rab xalifaligi davrida M ovarounnahr va X uroson

163

tomonidan  harbiy va moddiy tomondan ta ’minlanib  turildi.  Muqanna 

kuchlari  esa  nima  b o ‘lganda  ham  turli  toifa  va  tabaqalaming 

vaqtinchalik  qurama  uyushmasidan  tashkil  topgan  edi  va  doimiy 

muntazam  ta ’minlanib  turadigan  harbiy  va  moddiy  zaxiraga  ega 

emas  edi.  Ikkinchidan,  Muqanna tomonida turib jang  qilgan kuchlar 

turli  toifa,  tabaqa  va  guruhlarga  mansub  bo‘lganliklaridan  ularda 

mustahkam  birlik  bo ‘lmadi.  Ulaming  kattagina  qismi,  xususan 

mulkdorlar,  oqsuyak  mahalliy  hukmdorlar  va  zodagon  dehqonlar 

dushman  ustidan  tez,  yengil  va  osongina  g ‘alaba  qozonishga  ko‘z 

tutgan  edilar.  Umsh  cho‘zilib  ketgach,  va  borgan  sari  dahshatli  tus 

ola borgach  vatanfurush  kuchlar xoinlik,  xiyonat va  sotqinlik yo‘liga 

o‘tdilar,  hatto  arab  bosqinchilari  tomonida  turib  o ‘z  vatandoshlari, 

birodarlari,  og‘a  va  inilariga  qarshi jang  qildilar.  Arab  bosqinchilari 

esa bundan ustalik bilan foydalandilar.  Uchinchidan,  «oq kiyimlilar» 

qo‘zg‘oloni  onglilik  va  dasturiy  kurash  darajasidan  ancha  yiroqdagi 

olomon  kurashining  nisbatan  rivojlangan  bir  ko‘rinishi  edi.  Albatta, 

biz  qo‘zg‘olonga  hozirgi  xalq  ko‘zi  bilan  qarab  uning  oldiga  buyuk 

va  yuksak  talablar  qo‘ya  olmaymiz.  Qo‘zg‘olon  rahbari  Muqanna 

ham o ‘z zamonasining vakili edi, ko‘p hollarda qo‘zg‘olonga bevosita 

o ‘zi  rahbarlik qila  olmadi.  K o‘p  vaqtini u  malikalar davrasida  sharob 

ichib o ‘tkazdi.

Muqanna  rahbarligidagi  «oq  kiyimlilar»  qo‘zg‘oloni  yengilgan 

b o ‘lsa-da,  juda  katta  tarixiy  iz  qoldirdi  va  Movarounnahrda  Arab 

xalifaligining  mustamlakachilik  bosqinchilik  ildizlariga  bolta  urdi. 

Bu  qo‘zg‘olon  xalq  ommasining  kuch-qudrati.  birlikda,  hamkorlikda 

ekanligini  ko‘rsatdi.  IX  asrdan  boshlab  o ‘lkada  tashkil  topa 

boshlagan  mahalliy  markazlashgan  feodal  davlatlaming  shakllanish 

ibtidosi  ham  «oq  kiyimlilar»  qo‘zg‘oloni  davrlaridan  boshlangan 

desak,  mubolag‘a  bo‘lmaydi.  Muqanna  qo‘zg‘oloni,  ayniqsa,  ho­

zirgi  sharoitda  0 ‘zbekiston  fuqarolari  Vatan  mustaqilligini  yanada 

mustahkamlash uchun kurash  olib borayotgan bir paytda g ‘oyat katta 

ijtimoiy-siyosiy  va  tarixiy  ahamiyatga  egadir.  Muqanna  va  u  bilan 

birga  Vatan  ozodligi  va  erki  uchun  kelgindi  arab  bosqinchilariga 

qarshi  kurashgan  fidoyi  qahramonlar  timsoli,  ayniqsa,  yosh  avlodni 

vatanparvarlik  mhida  tarbiyalash  borasida  asrlar  osha  xizmat 

qilaveradi.

Muqanna  qo‘zg‘oloni  yengilgan  va  halokatga  uchragan  bo‘lsa- 

da,  «oq kiyimlilar»  harakati darhol  to ‘xtab  qolgani y o ‘q,  balki u yana

---

164

VATAN  TARIXI

bir  necha  o ‘n  yillar  mobaynida  davom  etdi  va  istilochi  arablaming 

tinkasini  quritib  bordi.  Bu  albatta  o ‘lkamiz  xalqlarining  erksevar, 

hurriyatparvar,  haq  va  adolat  uchun  kurashda  juda  katta  tarixiy 

an'anaga ega b o ‘lgan jasur va mard xalq bo‘lganliklaridan dalolatdir.