Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V


  A BU   M U SL IM   Q O ‘Z G bO LO N I



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet61/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

6.  A BU   M U SL IM   Q O ‘Z G bO LO N I

Arablar  bosib  olgan  hamma  hududlarda,  xususan  Xuroson  va 

Movarounnahrda  kuchayib  ketgan  mustamlakachilik  zulmi  xalq 

ommasining  ummaviylar  xalifaligiga  nisbatan  nafrat  va  noroziligini 

kun  sayin  oshirib  bordi.  Mamlakatdagi  umumiy  siyosiy  vaziyat  bu 

sulola  umrining  tugab  borayotganligidan  yorqin  dalolat  berar  edi. 

Oqibatda  ummaviylami  siyosiy  hokimiyatdan  ag'darib  tashlashni  o ‘z 

oldiga  bosh vazifa qilib  qo‘ygan raqib  guruhlar paydo bo‘la boshladi. 

Ana  shunday guruhlardan  biri  abbosiylar edilar.

Bu  sulolaga  Muhammadning  amakisi  Abbosning  evarasi  M u­

hammad  ibn  Ali  asos  solgan.  Abbosiylar  ummaviylami  rasu- 

lulloh  avlodini  qirib  tashlashda  ayblaydilar.  Shu  munosabat  bilan 

Muhammad  avlodidan  b o ‘lgan  abbosiylaming  hokimiyat  tepasiga 

kelishi  e ’tiqodi  mustahkam  islom  yo‘lining  tiklanishidir,  deb 

talqin  qilinadi.  Abbosiylik  g ‘oyasi  harakatini  tashviqot  va  targ'ibot 

qilish  maqsadida  bu  gumhning  eng  ishonchli  va  sodiq  vakillari 

xalifalikning barcha hududlariga yuborildi.  Ayniqsa,  ummaviylaming 

bosqinchilik  va  mustamlakachilik  zulmi  siyosatiga  qarshi  ommaviy 

xalq  chiqishlari  va  qo‘zg‘olonlari  kun  sayin  kuchayib  borayotgan 

sharqiy  viloyatlarga  alohida  e ’tibor  berildi.  Dinovariyning  bergan 

m a’lumotlariga  qaraganda  Xuroson  va  Movarounnahming  Marv, 

Buxoro,  Samarqand,  Kesh,  Nasaf,  Chag‘oniyon  Marvirud,  Xirot, 

Tolikon,  Bo'shanj  va  Seyston  kabi  hududlarida  VIII  asming 

30-yillaridayoq  abbosiylik  harakatini  targ‘ib  qilish  avj  olib  ketgan 

edi.  Targ‘ibotchilar  barcha  zulm  va  sitamlaming  sababchisi  qilib 

ummaviylar  hukmronligini  ko'rsatadilar  va  hokimiyatga  abbosiylar 

kelgach, vaziyatni o ‘zgarishiga da’vat qiladilar.  Ummaviylarga qarshi 

qo‘pomvchilik  harakati,  ayniqsa,  xalifa  Marvon  II  (744-750)  davrida 

g ‘oyatda  kuchaydi.  Abbosiylar  bu  davrda  xalifalikning  aholiga 

soladigan  soliq miqdorlarining oshirilishi va  mehnatkashlami ko‘plab 

hasharlarga  majburan  jalb  qilinishi  oqibatida  kuchayib  ketgan  xalq 

noroziligidan  ustalik  bilan  foydalandilar.  Bu  davrda  ummaviylarga




V bob.  A rab xalifaligi davrida  M ovarounnahr va X uroson

151


qarshi  uyushtirilgan  harakatga  abbosiylaming  e ’tiborli  va  o b ro ii 

vakillaridan b o ig a n  Imom Ibrohim ibn Muhammad boshchilik qildi.

Xuddi mana shu davrda,  y a’ni  746-yilda Xurosondagi  abbosiylar 

harakatiga  boshchilik  qilish  maqsadida  Abu  Muslim  (asli  ismi 

Abdurahmon  ibn  Asad,  taxminan  727-755-yillar)  bu  yerga  yubo- 

riladi.  Abu  Muslimning  taijimayi  holi  to‘g ‘risida  bir-biriga  qarama- 

qarshi  m aium otlar  bor.  Jumladan,  Taboriyning  yozishicha  Kufa- 

ning  Savad  yaqinidagi  Xutomiyn  degan  joyda  tavallud  topgan.  U 

yoshligida  bir  boyning  uyida  gumashta  b o iib   ishlagan,  sarrojlik 

qilgan.


Dinovariy  esa  Abu  Muslim  yigitlik  ch o g id a  Isfaxon  atrofidagi 

bir  qishloqda  qul  b o ig a n ,  degan  m aium otni  beradi.  Biroq  Abu 

Muslim  to‘g ‘risida  batafsilroq  va  to ia ro q   m aium otni  Taboriy 

yozganligidan 

uning 

m aium otlari 



haqiqatga 

yaqin 


b o iish i 

ehtimoldan uzoq emasdir.

Imom  Ibrohim  ibn  Muhammad  Abu  Muslimni  Xurosonga 

jo ‘natish  oldidan  unga  bir  qator  aniq  ko‘rgazmalar  va  maslahatlar 

berdi.  Abu  Muslim  Xurosonga  yetib  kelgach  o ‘zining  qarorgohi 

qilib,  Marv  shahridan  uch  farsax  g ‘arbda  Harkon  kanali  bo‘yidagi 

mustahkamlangan  Safizanj  qishlogini  tanlaydi.  Abbosiylaming 

tam g‘asi  tim  qora  rang  bo‘yog‘i  boiganligidan  Abu  Muslim 

hamkorlari  bilan  birgalikda  o ‘z  kiyimlarini  ana  shu  Safizanj 

qishlogida  qora  rangga  b o ‘yab  oladi.  Abu  Muslim  o ‘zining 

qo‘shiniga  kelib  qo‘shilgan  kishilarga  dastlab  3  dirham  keyinroq 

esa  5  dirhamdan  maosh  tayinlaydi.  U  shuningdek,  o ‘z  faoliyatini 

Xuroson  aholisining  yuqori  tabaqa  vakillariga  murojaatdan  boshladi. 

U  o ‘z  murojaatida  islom  dinining  g ‘oyaviy  asosi  b o ig a n   Qur’oni 

Karimga va Muhammad  alayhissalom  sunnatiga amal  qilishga da’vat 

etadi.  Shu  munosabat  bilan  Abu  Muslim  Muhammad  avlodlarini 

qoilab-quvvatlash  va  ularga  bo'ysunishga  chaqiradi.  Abbosiylik 

harakatini  qoilab-quw atlashga  qaratilgan  bu  murojaat  tez  orada 

katta  ijobiy  natijalar  berdi  va  har  tarafdan  Abu  Muslim  qarorgohiga 

madadkor  kuchlar  oqib  kela  boshladi.  Taboriyning  yozishicha  ular 

otda,  eshakda va k o ‘proq piyoda,  qurolli va qurolsiz b o ig a n  kimsalar 

edi.  Kunlardan  bir kuni  Abu  Muslim huzurida  60  qishloqning  aholisi 

to ‘plangan  va  ular  Abu  Muslim  bilan  hamkor  ekanliklarini  bayon 

qilganlar.  Taboriy  bergan  m aium otlarga  qaraganda  Marv  shahri 

atrofidagi  qishloqlardan  juda  k o ‘plab  Abu  Muslimga  tarafkashlar 

to'plangan.  Jumladan,  Saqodim  qishlogining  aholisidan  900  piyoda




152

VATAN  TARIXI

va  5  otliq,  Xurmuzfar  qishlog‘idan  esa  1300  piyoda  va  16  nafar 

otliq  askar  kelgan.  Abu  Muslim  qo‘shinlari  safi  tobora  ko ‘paya 

borgan.  Shu  boisdan  Safizanj  qishlog‘i  har  tomonlama  mustahkam 

b o ‘lsada,  u  bu  yerda  uzoq  qola  olmas  edi.  Chunki  bu  qishloq 

endi  Abu  Muslim  uchun  torlik  qilib  qoldi.  U  tez  orada  Moxuvon 

(Turkmanistonning hozirgi  Marv  shahri)  qal’asiga к о ‘chib  o'tadi.  Bu 

qal’a Abu  Muslimning  mustahkam  markaz  istehkomiga  aylantiriladi. 

Bu  yerda boshqaruv  devoni,  qo‘shin,  qozilar,  mirshablar va soqchilar 

joylashtiriladi.  Q al’a  atrofi  devorlar  bilan  o ‘rab  olinadi  va  mudofaa 

xandaqlari  qaziladi.  Q al’aga  kiriladigan  joyda  ikkita  darvoza 

o ‘matiladi.  Abu  Muslim  ummaviylarga  qarshi  ochiqdan  ochiq 

kurash  y o iig a   o ‘tib,  o ‘zi joylashgan  qal’ada  bir  qancha  mustahkam 

istehkomlar  barpo  etadi.  Xuroson  hokimi  Nasr  ibn  Sayyor  Balx, 

M arvarid  va  Toharistondan  keladigan  oziq-ovqat  yo‘llarini  to ‘sib 

qo‘yadi.

Abu  Muslim  o ‘zi  tuzgan qo‘shinda qattiq tartib-intizom  o ‘matdi. 

Q o‘shiniga  kelib  q o ‘shilgan  fuqarolar  ro ‘yxatga  olindi,  ularga 

dastlab  uch  dirhamdan,  so‘ngra  besh  dirham  miqdorida  oylik  maosh 

belgilandi.  Ro‘yxatdan  o ‘tgan  fuqarolaming  kattagina  qismini  har 

tomondan  kelgan  qullar tashkil  etar  edi.  Qullarga  qo‘shinning  asosiy 

tarkibiga  kirishga  ruxsat  berilmagan.  Chunki  qullar  aholi  o ‘rtasida 

eng  past  tabaqa hisoblanar  edi.  Shu  bois  boshqa  tabaqa  vakillari  ular 

bilan  bir  safda  turishni  o‘zlari  uchun  or  deb  bilardilar.  Abu  Muslim 

Moxuvonga  yaqin  Shavval  qishlog‘ida  qullar  uchun  devorlar  bilan 

o ‘ralgan  alohida  joy  tashkil  qiladi  va  ularga  Dovud  ibn  Korrozni 

boshliq  qilib  tayinlaydi.  Bu  yerda  qullar  juda  ko‘payib  ketgach, 

ulami  keyinchalik  Abu  Muslim  Obivardga  ko‘chiradi.  Xullas  Abu 

Muslim  atrofida  to ‘plangan  qo‘zg ‘olonchi  kuchlar  tarkibi  har  xil 

tabaqalaming vakillaridan iborat b o ‘lgan va ulaming bu qo‘zg ‘olonda 

qatnashishdan  ko‘zda  tutgan  maqsadlari  ham  bir  boim agan.  Bir 

toifalari  Xurosondagi  feodallashgan  va  ummaviylarga  raqiblashgan 

kuchlar  b o iib ,  bu  kuchlaming  asosiy  maqsadlari  hokimiyatni 

ummayiylar  q o iid an   tortib  olish  va  uni  abbosiylarga  topshirish 

orqali  yangi  hokimiyatda  o ‘z  mavqelarini  mustahkamlashdan  iborat 

edi.  Ikkinchi  toifalari  Xuroson  va  Movarounnahming  mahalliy 

zodagonlari  edi.  Bu  gumh  abbosiylami  qoilab -qu w atlab ,  siyosiy 

jihatdan  arablar bilan teng huquqda bo iishn in g  tarafdori  edi.  Bundan 

tashqari  ular  agar  qulay  vaziyat  b o iib   qolsa,  o ‘z  Vatanlarini  arab 

xalifaligidan  ajratib  olib,  uni  mustaqil  idora  qilishni  o ‘z  oldilariga



V bob.  A rab xalifaligi davrida M ovarounnahr va X uroson

153


maqsad  qilib  qo‘ygan  edi.  Abu  Muslimning  o ‘zi  ham  abbosiylar 

harakatiga  xuddi  ana  shu  maqsadni  ko‘zlab  qatnashgan  edi. 

Uchinchi,  toifadagilar  mazlum  mehnatkash  xalq  vakillari,  shahar 

hunarmandlari  va  qishloq  kashovorzlaridirlar.  Bu  aholi  tabaqalari 

ummaviylar  zulmidan,  haddan  tashqari  og‘ir  soliqlardan  va  uzluksiz 

davom  etadigan  hasharlardan  ozod  b o iish n i  istar  edilar.  Va  nihoyat 

to ‘rtinchi toifa kuchlar —  bu qullardir.  Albatta,  qullaming  eng asosiy 

istak-orzusi —  bu qullik kishanlaridan xalos b o iish  edi.

Abu  Muslim  Moxuvon  qal’asida  ham  uzoq  qolmadi.  U  bu yerda 

to ‘rt  oy  chamasi  turgach  vaqtincha  nisbatan  qulayroq  Alin  qal’asiga 

ko'chib  o ‘tdi.  Buning  sababi  shu  ediki,  Nasr  ibn  Sayyor Moxuvonga 

keladigan  daryoni  qirqib  qal’ani  suvsiz  qoldirishi  ehtimoli  bor  edi. 

Abu Muslim hali daryoning yuqori qismini  egallashga ulgurmagandi.

Dinovariy bergan m a’lumotlarga qaraganda Abu Muslim kuchlari 

safi va geografik doirasi tobora kengayib bordi.  Uning qal’asi atrofida 

Hirot,  Bushang,  Marvirud,  Talikon,  Marv,  Niso,  Obivard,  Tue, 

Nishopur,  Seraxs,  Balx,  Chog‘aniyon,  Tohariston,  Xuttaliyon,  Kesh, 

N asaf va boshqa  viloyatlardan  100  mingdan  ortiq  lashkar to ‘plangan 

edi.  Yetarli  miqdorda  kuch  to'plaganligiga  ishonch  hosil  qilgan  Abu 

Muslim  747-yilda  o ‘zining  qora  rangli  libos  kiygan  qo‘shinlarini 

ummaviylarga qarshi ochiq kurashga da’vat etdi.

Ummaviylarga  qarshi  Abu  Muslim  boshchiligidagi  kuchlar 

xavfi  tobora  kuchayib  borayotgan  bir  paytda  Xurosonda  hokimiyat 

tepasida  turganlar  o ‘rtasida  qabilaviy  kurashlar  goh  pasayib,  goh 

alangalanib turdi.  G ‘oyatda ayyor siyosatdon b o ig a n  Nasr ibn Sayyor 

Abu  Muslimga  qarshi  muvaffaqiyatli  kurash  olib  bormoq  uchun 

arab  qabilalari  ittifoqi  birligini  hammadan  ko‘ra  yaxshiroq  tushunar 

edi.  Lekin  u  arab  qabilalari  bilan  o ‘zi  o ‘rtasidagi  nizolami  bartaraf 

etishga  ojizlik  qildi.  Bunday  nizo  Nasr  ibn  Sayyor  bilan  Marvning 

xo‘jayini  Al-Kirmoniy  o ‘rtasida  g ‘oyatda  kuchli  edi.  Oxir-oqibatda 

ikki o ‘rtada urush kelib chiqdi.  Abu Muslim bu ikki o ‘rtadagi nizodan 

foydalandi  va Kirmoniyga yordam berishga v a’da  qildi.  Abu  Muslim 

k o ‘rsatgan  yordamga  qaramasdan  Nasr  urushda  g ‘alaba  qozondi  va 

Kirmoniyni asir olib, oyoq-qoiidan mixlab o idirdi. Bu bilan Xuroson 

hokimi  Nasr  ibn  Sayyor juda  katta  xatoga  y o i   qo‘ygan  edi.  Chunki 

arablaming  Azd  qabilasining  b o sh lig i  Kirmoniyning  oidirilishi  bu 

qabila  a ’zolari  o ‘rtasida  Nasrga  nisbatan  dushmanlik  va  o ‘ch  olish 

tuyg‘usini alangalatib yubordi. Darvoqe, Kirmoniy qatl etilgach, uning 

o ‘gli Ali ibn Juday Kirmoniy Abu Muslim oldiga kelib, Nasrga qarshi



154

VATAN  TARIXI

kurashda  unga  yordam  berajagini  izhor  etdi.  Tahlikaga  tushgan  Nasr 

ibn  Sayyor  748-yilda  Marvni  jangsiz  tashlab  chiqdi  va  Nishopurga 

chekindi.  Ammo  Abu  Muslim  boshchiligidagi  qo‘zg‘olonchi  kuchlar 

Nasrga  hal  qiluvchi  zarbani  berdilar.  Bu  m ag‘lubiyat  ummaviylar 

hukmronligi  taqdirini  uzil-kesil  hal  qildi.  Xalifa  Marvon  II  o ‘z 

ixtiyoridagi  barcha  kuchlami  ishga  solib  abbosiylar  harakatining 

g ‘oyaviy  rahbari  va  rahnamosi  Imom  Ibrohim  ibn  Muhammadrii  qatl 

ettirgan  b oisa-da,  ummaviylar  sulolasini  halokatdan  saqlab  qola 

olmadi.

Abu  Muslim  erishgan  muvaffaqiyat  uning  obro‘-e’tiborining 

arab xalifaligida keng yoyilishiga sabab b o id i.  Uning qo‘shini tobora 

yangi  kuchlar  hisobidan  k o ‘payib  bordi,  Tez  orada  qo‘zg‘olonchilar 

Xurosonni  egallab  oldilar  va  749-yilda  Iroq  va  Jazoirda  ummaviylar 

qo‘shinlariga  bir  necha  bor  qaqshatqich  zarbalar  berdilar.  Shundan 

so‘ng 

Abu 


Muslim 

lashkarlari 

poytaxt 

Damashqqa 

tomon 

yurish  qildi  va  xalifa  Marvon  II  ni  taxtdan  ag‘dardi.  Bu  janglarda 



lashkarboshi  sifatida  arab  Kaxtaba  va  xurosonlik  Xolid  ibn  Barmoq 

o ‘zlarini  ko‘rsatdilar.  Xalifalik  taxti  abbosiylar  qo‘liga  o ‘tdi.  Ular 

750—1258-yillar  davomida  xalifalikni  o ‘z  q oilarid a  saqladilar. 

Taxtga  birinchi  b o iib   Muhammadning  amakisi  avlodlaridan 

b o ig a n   Abul-Abbos  as-Saffoh  (750-754)  o ‘tirdi.  Xalifalikning 

hamma  hududlarida  ummaviylar  xonadonining  vakillari  va  yaqinlari 

batamom qirib tashlandilar.

Shunday  qilib,  arab  xalifaligida  davlat  hokimiyati  ummaviylar 

sulolasidan  abbosiylar sulolasi  q o iig a   o‘tdi.  Abbosiylar faoliyatining 

boshlangich davrida xalq ommasiga berilgan katta-katta v a’dalaming 

birontasi  ham  bajarilmadi.  Ular hokimiyatni  egallab  olgach,  mahalliy 

oqsuyak  boy  va  zodagonlar  bilan  ummaviy  hukmdorlar  singari 

hamtovoq b o iib  oldilar.  Ular bu y o in i tutishga majbur edilar.  Chunki 

birinchidan,  bosib  olingan  oikalardagi  xalqlami  tutib  turmoq  uchun 

ulaming  yordami  kerak  edi.  Ikkinchidan  esa  mahalliy  hukmdorlar 

va  oqsuyak  zodagonlar  sahroyi  arablarga  qaraganda  ko‘p  asrlar 

davom  etgan  madaniy  an ’analar  va  tajribalarga  ega  edilar.  Abbosiy 

hukmdorlarga  ana  shu  an’ana  va  tajribalar  asqotar  edi.  Shu  bois  ular 

mahalliy  oqsuyak  va  zodagonlar  vakillarini  yuqori  lavozimlar  va 

mansablarga  ko‘tardilar.  Ana  shunday  shaxslardan  biri  balxlik  katta 

yer egasi Xolid  ibn Barmoq edi.

Abbosiylaming hokimiyat tepasiga kelishida Abu Muslim so‘zsiz 

suratda juda  katta  xizmatlar  qildi.  U  o ‘z  davrining  yirik  davlat  arbobi



V bob.  A rab xalifaligi davrida  M ovarounnahr va X uroson

155


va  mashhur  sarkarda  edi.  Abu  Muslim  Xuroson  va  Movarounnahr 

xalqining  ummaviylar  zulmidan  noroziligidan  foydalanib,  o ‘z 

orqasidan  ergashtira  oldi  va  ulami  bir  maqsad  y o ‘lida  birlashtirdi. 

Biz  Abu  Muslim  siymosida  ikkiyoqlama  ish  tutgan  shaxs  timsolini 

ko‘ramiz.  Abu  Muslimni  xalq  manfaatlari  uchun  kurash  olib 

borgan  qahramon  shaxs  deb  bo‘lmaydi.  Sababi,  u  o ‘zining  erishgan 

g ‘alabasidan  keyin  k o ‘tarilgan  xalq  ommasining  adolatli  chiqishlari 

va  qo‘zg"olonlarini  shafqatsizlik  bilan  bostirdi.  Ayni  zamonda 

abbosiylaming xalifalikda vurgizgan siyosatlari uchun Abu Muslimni 

javobgar  shaxs  deb  k o ‘rsatish  ham  mumkin  emas.  Chunki  u  xalifa 

yurgizgan  siyosatga  mutlaqo  qarshi  bo‘lgan.  Buning  ustiga  Abu 

Muslimning  xalifa  bilan  shaxsiy  munosabatlari  ham juda  yomon  edi. 

Xalifa  Abu Muslimning shaxsiy jasorati,  sarkardalik qobiliyati,  uning 

Xuroson  va  Movarounnahrdagi  katta  ob ro'-e’tiboridan  qo‘rqar  edi. 

Abu  Muslim  shuhratparast  odam,  u  davlat  to‘ntarishi  yasamoqchi 

degan  bahona  bilan  dastlab  Iroqdan  chiqarib  yuborildi,  so‘ngra  Xu­

roson  va  Movarounnahrga  noib  qilib  jo ‘natildi.  Bu  davrda  u  o ‘z 

Vatanida  katta  ijobiy  davlat  ahamiyatiga  ega  bo‘lgan  ishlar  bilan 

shug'ullandi,  katta-katta  qurilishlami  amalga  oshirdi,  suv  inshootlari 

barpo qildi  va karvon y o ilari  soldirdi.  Biroq shu narsani  alohida  qayd 

etish  lozimki,  Abu  Muslim  Xuroson  va  Movarounnahrda  noib  bo‘lib 

turgan  davrda  mehnatkash  xalq  ommasining  ahvolida  biror-bir ijobiy 

o'zgarish  bo'lgani  yo‘q.  Aksincha.  xalq  ommasi  ikki  tomonlama  feo- 

dal zulmi ostida azob chekdi,  soliqlar siyosati yana ham kuchaytirildi. 

Xullas,  demoqchimizki  Abu  Muslim  ikki  o ‘rtada  arosatda  qolgan 

y o in i  tutdi.  Aslida  u  o ‘z  Vatanining  arablardan  mustaqilligini  yuragi 

va qalbida pinhona saqlaganicha uni oshkor qila olmasdan bu dunyoni 

tark etdi.

Abbosiylar  harakati  va  Abu  Muslim  qo‘zg‘olonidan  xafsalasi 

pir  b o ig a n   Movarounnahr  aholisi  abbosiylar  o ikazgan   zulm 

va  ekspluatatsiyaga  qarshi  kurashni  ummaviylar  bilan  kurash 

tugamasdanoq  boshlab  yuborgan  edi.  Buni  biz  Buxoro  shahrida 

750-yilda  Sharik  ibn  Shayx  Almaxriy  boshchiligida  ko'tarilgan 

qo‘zg‘olon  timsolida  ko'ramiz.  Asli  arablardan  b o ig a n   Sharik 

Narshaxiyning  «Buxoro  tarixi»  kitobida  yozishicha  shia  mazhabida 

b o iib ,  abbosiylik  harakatiga  qarshi  b oig an.  U  Payg'ambaming 

kuyovi  —   to‘rtinchi  xalifa  Alining  avlodlarigina  xalifa  b o iishga 

haqlidir,  degan  g ‘oyani 

ilgari  surgan. 

Q o‘zg‘olonchilar  biz 

«abbosiylarga b o ‘ysunish uchun ummaviylarga qarshi kurashmadik»,



156

VATAN  TARIXI

degan  shiomi  ilgari  surdilar.  Q o‘zg ‘olon  0 ‘rta  Osiyo  hududlarining 

kattagina  qismiga yoyilgan  va  unda  30  ming  kishi  qatnashgan.  Hatto 

Buxoro  amiri  Abdujabbor  ibn  Shayx  va  Xorazm  xoni  Abdumalik 

ibn  Xuzayl  kabi  nufuzli  kishilar  ham  bu  qo‘zg‘olonga  tarafdorlik 

qilganlar.  Q o‘zg‘olonning  asosiy  kuchi  sug‘d  va  arab  mehnatkashlar 

ommasi  bo‘ldi.  Buxorxudot  ibn  Tog‘shoda  esa  boshidan  boshlab 

bu  qo‘zg‘olonga  ashaddiy  dushmanlik  qilgan  va  o ‘zining  10  ming 

kishilik  qo‘shini  bilan  uni  bostirishda  qatnashib,  abbosiylarga 

homiylik  ko‘rsatgan.  Chunki  dastlab  Abu  Muslim  bu  qo‘zg‘olonni 

bostirish  uchun  Ziyod  ibn  Solih  boshchiligida  10  ming  qo‘shin 

yuborib  uni  bostira  olmagan  edi.  Faqat  Tog‘shoda  bu  ishga  bosh 

qo‘shgach,  qo‘zg ‘olon  bostiriladi.  Shahar  uch  kun  mobaynida 

yondiriladi.  Ziyod  ibn  Solih  qo‘zg ‘olonchilardan  qattiq  o ‘ch  oladi  va 

ulami  shafqatsizlarcha  qirg‘in  qiladi.  Buxorodagi  Sharik  qo‘zg‘oloni 

bostirilgach  arab  lashkarlari  Samarqand  shahriga  o ‘tadilar  va 

buxoroliklarga qo‘shilgan xalqdan o ‘ch oladilar.

Movarounnahrda 

arablarga 

qarshi 

ko‘tarilgan 

q o ‘zg ‘olon 

tufayli  mamlakatda  vujudga  kelgan  ichki  ziddiyat  va  to ‘palonlardan 

foydalangan  Xitoy  davlatining  qo‘shinlari  sarkarda  Gao-Syan-Chji 

boshchiligida  0 ‘rta  Osiyo  hududiga  bostirib  kiradilar.  751-yilda 

Talos  vodiysida  Xitoy  qo‘shinlari  bilan  Abu  Muslim  tomonidan 

yuborilganlar  o ‘rtasida  dahshatli  jang  bo‘ladi.  Bu  jang  arablaming 

g ‘alabasi bilan yakunlanadi.

Xuroson  va  Movarounnahrda  abbosiylar  hokimiyatini  mustah- 

kamlash  uchun,  butun  qalbi-vujudi  bilan  kurash  olib  borayotgan  bir 

paytda,  abbosiy  xalifalar  Abu  Muslimni  taxtga  birinchi  da’vogar 

hisoblab,  uni  yo‘qotish  uchun  tuzoq  tayyorlamoqda  edilar.  Nihoyat 

755-yilda  Xalifa  Abu  Ja’far  Davonaqiy  —   Mansur  (754-775) 

Makkaga  y o ‘lga  otlangan  Abu  Muslimni  o ‘z  saroyiga  kirib  o ‘tishini 

so‘raydi.  Qurolsiz  va  yolg‘iz  saroyga  kirgan  Abu  Muslimni  Mansur 

poyloqchilari  qo‘lga  oladilar  va  uni  oidiradilar.  Bu  dahshatli  fojia 

Xuroson va Movarounnahrda abbosiylarga qarshi xalq harakatlarining 

yanada  kuchli  tus  olishiga  turtki  b o iad i.  Ana  shunday  harakatlardan 

biri Abu Muslimning o ‘chini olish maqsadida 755-yilda Rayda Sunbod 

boshchiligida  b o iib   o ‘tdi.  Bu  qo‘zg‘olon  Taboriy  m aium otlariga 

ko‘ra 70 kun davom etgan.  Q o‘zg‘olonchilar Ray, Nishopur va Kumis 

shaharlarini  egallaganlar.  Q o‘zg‘olon  qattiqqoilik  bilan  bostirilgan, 

qo‘zg ‘olonchilardan  olti  mingga  yaqin  kishi  oidirilgan.  Q o‘zg‘olon 

rahbari  Sunbod q o ig a  olinib,  qatl etilgan.



V  bob.  A rab xalifaligi davrida M ovarounnahr va X uroson

157


Sunbod  qo‘zg‘oloni  bilan  bir  vaqtning  o ‘zida  Movarounnahrda 

ham  abbosiylarga  qarshi  harakat  bo‘lgan.  Bu  qo‘zg‘olonning  rahbari 

Is’hoq  degan  kishi  edi.  U  Abu  Muslim  harakatining  otashin  tarafdori 

b o ‘lgan,  772-yilda  Ustoz  Sis  boshchiligida  Xurosonda  300  ming 

kishini  o ‘z  harakatiga  ergashtirgan  qo‘zg‘olon  bo‘lgan.  782-yilda 

Jurjonda  isyon  ko‘tariladi.  Lekin  arablarga  dahshat  solgan  va  deyarli 

butun  Movarounnahmi  qamrab  olgan  harakat  —   bu  Muqanna 

qo‘zg‘olonidir.




Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish