Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

13-§.  Konstitutsiya  va  xalqaro  huquq
H ar  qanday  davlatning  tashqi  siyosiy  faoliyati  u  yoki  bu  darajada 
konstitutsiyaviy  tartibga  solish  predmeti  bo'lib  kelgan.  XVIII  asming 
oxiri  —  XX  asr boshlarida  qabul  qilingan  konstitutsiyalar «urush  huqu- 
qini»  suverenitetning  zaruriy  belgisi  deb  bilib,  «urush  e ’lon  qilish 
huquqi»ning  oliy  hokimiyat  tizimidagi  a n ’anaviy  huquqlardan  biri  sifa­
tida  qabul  qilgan.  O 'sha davrda  ham  «Tinchlikka  qaratilgan  moddalar» 
mavjud  b o'lg an.  1791-yilgi  Fransiya  K onstitutsiyasida  istilochilik 
urushidan  voz  kechish  holatlari,  1931-yilgi  Ispaniya  Konstitutsiyasida 
esa «urushdan  milliy siyosat  quroli»  sifatida foydalanishdan voz  kechish 
holatlari  o 'z  aksini  topgan.
Ikkinchi jahon  urushidan  keyin  vaziyat  keskin  o'zgardi.  «Tinchlikka 
qaratilgan  moddalar»  Italiya,  Yaponiya,  G F R   va  bir  qancha  boshqa 
davlatlarning  konstitutsiyalaridan  o'rin  oldi.  Yaponiyaning  1947-yilgi 
Konstitutsiyasi  9-moddasida  urushdan  butunlay  voz  kechish  va  m am - 
lakatda  qurolli  kuchlarni  tuzishni  man  etish  qoidalari  m ustahkamlan- 
gan.
XX 
asming  ikkinchi  yarmida  qabul  qilingan  konstitutsiyalarda  dav­
latlarning tashqi siyosiy  faoliyatini  tartibga solishning  kengayishi  yaqqol 
namoyon  bo'ldi.  Bu,  eng  aw alo,  tashqi  siyosatning  ayrim  prinsiplarini 
rasmiy  e ’lon  qilish,  urush  e ’lon  qilish  va  xalqaro  shartnom alar  tuzish 
bilan  bog'liq  masalalarni  tartibga  solish,  xalqaro  va  ichki  huquqning 
o'zaro  munosabatlari,  davlat  organlarining  xalqaro  shartnom alam i  tu ­
zish,  ratifikatsiya va denonsatsiya qilish bo'yicha vakolatlarini  belgilash, 
inson  huquqlarini  himoya  qilish  sohasidagi  hamkorlik  —  fuqarolik,  in­
sonning huquq va erkinliklari, ekstraditsiya va boshpana huquqi, davlatlar­
aro  iqtisodiy va  harbiy-siyosiy integratsiyani  tartibga solish  masalalarida 
tartibga  solishda  ko'rinadi.
Intem atsianallashuv  —  zamonaviy  konstitutsionalizm ning  asosiy 
xususiyatlaridan  biri.  U  dunyodagi  dem okratik  davlatlardagi  kons- 
titutsiyalarning xalqaro huquq bilan yaqinlashishida namoyon bo'lmoqda. 
Ayrim  davlatlarning  konstitutsiyaviy  huquqi  erishgan  yutuqlar  xalqaro 
miqyosda  umumlashtirilib,  xalqaro  huquqning  muhim  hujjatlari  —  dek- 
Iaratsiyalar,  konvensiyalar,  paktlarga  kiritilgan.  Ushbu  hujjatlar  ishti- 
rokchi  davlatlarga o'zlarining  milliy qonunchiliklariga  u  yoki  bu turdagi 
demokratik  konstitutsiyaviy-huquqiy  institutlarini  kiritish  majburiyatini 
yuklaydi  (masalan,  insonning  huquq  va  erkinliklari).
Xalqaro  huquqning  milliy  tizimlarga  bo'lgan  ta ’siri  ham  oshib  bor­
moqda.  Ko'pgina  konstitutsiyalarda  xalqaro  huquqning  um um e’tiro f 
etilgan prinsiplari va  normalari  milliy konstitutsiyaviy huquqning tarkibiy 
qismiga  kiradi.  G F R ning  Asosiy  qonunidagi  25-moddasiga  asosan, 
«xalqaro  huquqning  umumiy  qoidalari  Federatsiya  huquqining  tarkibiy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qismiga  kiradi».  Ular  qonunlardan  ustun  bo'lib,  federal  hudud  aholisi 
uchun  bevosita  huquq  va  majburiyatlar  yaratadi,  deb  yozib  qo'yilgan.
Fransiya  Konstitutsiyasining  55-moddasida  «tegishli  ravishda  qabul 
qilingan  yoki  ratifikatsiya  qilingan  shartnom alar  yoki  kelishuvlar  ichki 
qonunlardan  kattaroq  kuchga  ega  bo'ladi»,  —  deb  qayd  qilingan.
T O ‘R T IN C H I  M AVZU.