Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov


O‗zbekistonda 1985–1989-yillar mobaynida 1 yoshgacha bo‗lgan



Download 4,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet41/161
Sana30.12.2021
Hajmi4,02 Mb.
#196035
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   161
Bog'liq
Ekologiya-A.Ergashev

O‗zbekistonda 1985–1989-yillar mobaynida 1 yoshgacha bo‗lgan 
go‗daklarning nobud bo‗lishi, tirik tug‗ilgan 1000 go‗dak  
hisobida (Shodimetov, 1994) 
 
 
 
Pestitsidlar  keng  ishlatiladigan  tumanlarda  ular  kam  ishlatiladigan 
tumanlarga  nisbatan  kasalliklarga  chalinish  2–3  marta  ko‗p  uchraydi  (nafas 
Surxondaryo
Sirdaryo
Тoshkent
Xorazm
Farg‘ona
55,5
41,1
37,1
49,9
49,5
57,6
48,1
37,5
48,8
50,0
57,8
50,6
36,6
41,4
52,4
57,6
52,6
36,6
46,2
46,8
8,0
42,6
31,1
37,3
40,4


78 
 
olish,  endokrin  va  yurak-qon  tomir  kasalliklari,  jigar  kasallanishi,  kamqonlik, 
aqliy  yetishmovchiligi  bo‗lgan  bolalar  tug‗ilishi,  rak  va  ginekologiya 
kasalliklari). 
1990-yilda  pestitsidlar  bilan  surunkali  zaharlanib  kelgan  673  bemor 
hisobda turgan. 
Mineral  o‗g‗itlar  ichida  eng  tajovuzkorlaridan  biri  ammiakli  selitrani 
ishlatishni kamaytirish tadbirlari ko‗rilishiga qaramay sabzavot-poliz ekinlari va 
boshqa dala mahsulotlari yetishtirishda ularni qo‗llash ulushi hali katta (barcha 
azotning 50 foizdan ortig‗ini tashkil etadi). Shu boisdan dehqonchilikning oziq-
ovqat  mahsulotlarida  nitratlar  miqdori  belgilangan  me‘yorlardan  3,5  marta 
ko‗pdir.  1987-  yilda  tekshirilgan  mahsulotlarning  10  foizida,  1988-yilda  12,5 
foizida, 1989-yilda 14 foizida nitratlarning me‘yordan ortiqligi aniqlangan. 
Azotli  mineral  o‗g‗itlardan  foydalanish  suv  havzalari  va  ichimlik  suvini 
nitratlar  bilan  bulg‗ashning  sabablaridan  biridir.  O‗g‗itlar  intensiv  ishlatilgan 
zonalarda  ichimlik  suvda  nitrat  to‗planishi  darajasi  yuqorilab  ketadi, 
tekshirishlarning 10 foizida bunday to‗planish PDK dan yuqori bo‗ladi. 
Nitratlar oziq-ovqat mahsulotlari va suv bilan birga organizmga kirib olib, 
oshqozon-ichak  mikroflorasi  nitratreduktaza  ta‘sirida  nitratlargacha  tiklanadi, 
nitratlar  qonga  shimilib  va  gemoglabin  bilan  qo‗shilib  (hujayra  giroksiyasining 
rivojlanishiga  ko‗maklashib)  metgemoglobin  hosil  qiladi.  Bir  kecha-kunduzda 
kirgan nitrat tana vaznining 10 mg/kg midan ortiq bo‗lgan. 
Sabzavot - poliz mahsulotlari va inson organizmiga nitratlarning muntazam 
kirib turishi, keyin ularning nitratlar o‗rnini bosuvchilarga aylanishi kanserogen 
ta‘sir ko‗rsatadi va rak kasalliklari sonining ko‗payishiga olib keladi. So‗nggi 10 
yilda respublikada bu kasallik 17 foizga ko‗paydi. 
Nitrat  bilan  yuqori  darajada  bulg‗anish  oziq-ovqat  mahsulotlarining 
ozuqalilik 
va 
biologik 
qimmatini 
keskin 
pasaytiradi, 
organoleptik 
ko‗rsatkichlarni yomonlashtiradi va ularni saqlash muddatlarini qisqartiradi. 


79 
 
Dehqonchilik 
oziq-ovqat 
mahsulotlari 
ishlab 
chiqarish 
tizimida 
tayyorlangan mahsulot sifati nazorat qilinmaydi va u sertifikatlarsiz realizatsiya 
qilinadi. 
Inson  salomatligiga  nitratlarning  salbiy  ta‘sir  etishiga  yo‗l  qo‗ymaslik, 
shuningdek  o‗simliklarga  mansub  bo‗lgan  ekologiya  jihatdan  toza  mahsulotlar 
yetishtirish  maqsadlarida  «Sabzavot-poliz  ekinlarida  va  dehqonchilikning 
boshqa  mahsulotlarini  yetishtirishda  ammiakli  selitradan  foydalanishni 
ta‘qiqlash to‗g‗risida» (1990) qaror qabul qilingan edi. Unda o‗simlikka mansub 
oziq-ovqat  mahsulotlaridan  nitratning  yo‗l  qo‗yilishi  mumkin  bo‗lgan  darajasi 
tasdiqlangan (5-jadval). 
Aholi  salomatligi  ko‗rsatkichlarining  pasayishi  Orolbo‗yi  mintaqasida 
ayniqsa  yaqqol  ko‗rinadi.  Buning  asosiy  sabablaridan  biri  aholining  sifatli 
ichimlik  suv  bilan  qoniqarli  ta‘minlanmasligi,  kanalizatsiya  tarmoqlarining 
yetishmasligi, aholi istiqomat qiladigan joylarini sanitariya jihatdan tozalashning 
past  darajada  ekanligidadir.  Qoraqalpog‗iston  Respublikasi  aholisining 
vodoprovod  ichimlik  suvi  bilan  ta‘minlanishi  37,7  foizni  (shaharda  –  64,6 
foizni, qishloqda –  12,2  foizni) tashkil  etadi. Xorazm  viloyatida  bu ko‗rsatkich 
44,7  foiz  (shaharlarda  65,8  foiz,  qishloqda  –23,4  foiz)dir.  Qishloq  aholisining 
asosiy qismi ochiq suv havzalari suvidan foydalanishadi. 
Jamoa  va  davlat  xo‗jaliklarining  yarmidan  ko‗pida  vodoprovod  yo‗q. 
Qoraqalpog‗istondagi  vodoprovod  qurilmalarining  38,8  foizi  va  Xorazm 
viloyatida  50  foizga  yaqini  sanitariya-gigiyena  talablariga  javob  bermaydi. 
Chunki  ularda  tozalovchi  inshootlar,  zararsizlantiruvchi  qurilmalar,  sanitariya 
muhofazasi yo‗q. 
 
 
 
 
 


80 
 
5-jadval 

Download 4,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   161




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish