ta‘siri (Eremina va b., 1992).
Sug‗oriladigan dehqonchilik rivojlangan rayonlarda bu ta‘sirchan
moddalarning tashqi muhitdagi bir obyektdan boshqasiga o‗tib turishi ancha
yengil bo‗ladi, chunki bunday joylarda pestitsidlar ekinlarga beriladigan suv
orqali tashqi muhitning boshqa obyektlariga ko‗proq o‗tib turadi.
Tashqi muhit omillariga hiyla chidamli pestitsidlar ayniqsa xavflidir,
chunki ularnint turli obyektlarga tinmay o‗tib turishiga, mazkur obyektlarda
ularning asta-sekin to‗planib borishiga va shu tariqa odam hamda hayvonlar
organizmiga ham tushib qolishiga sabab bo‗ladi. Pestitsidlar suv va boshqa oziq-
ovqat mahsulotlari bilan organizmga tushib, uning surunkali zaharlanib
borishiga sabab bo‗lishi mumkin. Masalan, qand lavlagi ekilgan maydonlarga
zaharli ximikatlar xoh yerdan turib, xoh samolyot vositasida purkalganida
tuproq anchagina ifloslanadi .
Havo harorati yuqori va namligi kam bo‗lsa, bu preparatlarning tuproq
tarkibidan havoga o‗tishi bir qadar osonlashadi. Qand lavlagi ildiz bitini nobud
211
qilish maqsadida mana shu pestitsidlarning aerozollari ishlatilganidan keyin 72
soat o‗tgach, ularning miqdori (konsentraesiyasi) havoda 0,0052 ml/ga, tuproqda
5,1–0,45 mg/kg, lavlagi ildizlarida 3,0–0,4 mg/kg ga, palaklarda 2,85–27 mg/kg
ga netadi.
Zararli kimyoviy moddalarning tashqi muhitda to‗planishi odam
organizmiga ham o‗tib qolishiga sabab bo‗lishi mumkin. Buni tasdiqlash uchun
quyidagi raqamlarga e‘tibor bersa bo‗ladi. Appendektomiya (ko‗richakning
jarrohlik amalida olib tashlanishi) vaqtida olib tashlangan to‗qimalardan ajratib
olingan yog‗ to‗qimasining 36% da 0,8–2,5 mg/kg miqdorida DDT topilgan. Bu
misol pestitsidlarning odam organizmida to‗planib borishidan dalolat beradi.
Tadqiqotlar shuni ko‗rsatadiki, sevin singari ayrim pestitsid namunalari
o‗rtacha harorat sharoitida ham bir sferadan boshqa sferaga o‗tib, odam
salomatligi uchun xavf soladigan miqdorda to‗plana boradi. Chunonchi, mazkur
pestitsid olma po‗stidan o‗tib, etida asta-sekin yig‗ilib boradi, tuproqda esa 1–2
yilgacha saqlanib qolish xususiyatiga ega, ya‘ni tuproq yana boshqa
obyektlarning ifloslanishiga sabab bo‗ladigan ikkilamchi rezervuar (manba)
bo‗lib qolishi mumkin (sevin tuproqning shudgorlanadigan qatlamlariga o‗tadi
va bundan ham chuqurroq singishi mumkin). Jumladan, sevin tuproqqa
solinganidan keyin 3 oy o‗tgach, uning 90 foizi o‗simliklarning ildiz tizimi
tarqaladigan zonada aniqlangan.
Insoniyatni qurshab turgan tashqi muhit obyektlari (tuproq, suv, atmosfera
havosi, o‗simliklar dunyosi, tabiat ne‘matlari) ni nazorat qilish yuzasidan olib
borilgan ko‗p yillik tekshirishlar natijasida bir qancha zaharli moddalar tabiatda
aylanib yurishi aniqlab olindi.
Hozirda fan va texnika taraqqiyoti natijasida paydo bo‗lgan turli zaharli
moddalarni yetkazishi qishloq xo‗jaligida ishlatilishi tashqi muhit obyektlari
orqali ziyon yetkazishi ehtimoldan holi emas. Shu tufayli ham tashqi muhitning
kimyoviy moddalar bilan ifloslanishining oldini olish gigiyena jihatidan juda
katta ahamiyatga molikdir.
212
Endi odamlarga agrotexnika qoidalariga rioya qilmay kimyoviy ta‘sirchan
moddalarnn ko‗r-ko‗rona, pala-partish ishlatish natijasida ifloslanib qolishi
mumkin bo‗lgan tashqi muhit omillarini ustida to‗xtalib o‗tamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |