Toshkent moliya instituti a. V. Vahobov, A. S. Jcvrayev soliqlar va


  Soliqning  ekvivalentsizlik  belgisining  mohiyatini  tushuntiring



Download 6,45 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/310
Sana30.12.2021
Hajmi6,45 Mb.
#195861
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   310
Bog'liq
D-SOLIQLAR-VA-SOLIQQA-TORTISH-A.-V.-VAHOBOV

10.  Soliqning  ekvivalentsizlik  belgisining  mohiyatini  tushuntiring.

1.2.  SOLIQLARNING  FUNKSIYALARI

Soliqlaming  iqtisodiy  mohiyati  davlat  bilan  huquqiy  va 

jismoniy  shaxslar  o‘rtasida  vujudga  keluvchi  obyektiv  maj­

buriy  to‘lovlarga  asoslangan  moliyaviy  munosabatlar  orqali 

xarakterlanadi.  Bu  moliyaviy  munosabatlar  maxsus  ijtimoiy 

xarakterga ega bo‘lib,  milliy daromadning bir qismi bo‘lgan 

pul  mablag‘larini  davlat  ixtiyoriga  safarbar  qilishga  xizmat 

qiladi.


Soliqlaming  mohiyati  ulaming bajaradigan  funksiyalari- 

dan  kelib  chiqadi.  Har  bir  iqtisodiy  kategoriyaning  o‘z 

funksiyasi  mavjud.  Soliq  mustaqil  kategoriya  sifatida  o‘zi 

bajaradigan  fimksiyalarga  ega  bo‘lib,  bu  funksiyalar  soliq 

kategoriyasining  amaldagi  harakatini  ifodalaydi.  Funksiya 

deganda,  odatda,  kategoriyaning  ko‘p  qaytariladigan, 

takrorlanadigan  doimiy  harakatlarini  tushunish  lozim.

Soliqlaming  funksiyalari  to‘g‘risida  fanda  turli  xil  qa- 

rashlar  mavjud.  Sobiq  Ittifoq  davrida  soliqlar  ikki  xil 

funksiyani  bajaradi,  degan  qarash  keng  tarqalgan  edi.  Bu




ikki  funksiya  sifatida  fiskal  va  nazorat  funksiyalari  tan  oli- 

nardi.  Eng  asosiy  funksiya  bu  soliqlaming  fiskal  funksiya- 

sidir,  chunki  bu  funksiyasiz  nazorat  funksiyasining  mavjud 

bo‘lishi  mumkin  emas,  deb  qaralardi.

G ‘arb  iqtisodchilari ko‘pchiligining nazariyalari angliya- 

lik  iqtisodchi  J.  M.  Keynsning  konsepsiyasiga  asoslanadi. 

By  konsepsiyaga  ko‘ra  soliqlar fiskal  funksiyasidan  tashqari 

iqtisodiyotni  tartibga  solish,  rag‘batlantirish  va  daromad- 

lami  boshqarish  vositasi  fiinksiyalariga  ega,  soliqning  bu 

funksiyalari uni iqtisodiyotni tartibga solish va iqtisodiy bar- 

qaror  o‘sishni  ta’minlash  vositasi  sifatida  foydalanish 

zarurligidan  kelib  chiqadi.

Neokeynschilik  yo'nalishi  vakillari  bo‘lgan  L.  Xarrot, 

N.  Kaldor,  A.  Xansen  va  P.  Samuelsonlaming  fikriga  ko‘ra 

soliqlar  iqtisodiyotni  tartibga  solish  fimksiyasiga  ega.  Ular 

soliq  stavkalarini  o‘zgartirish  va  turli  xil  imtiyozlar  berish 

yo‘li  bilan  bu  funksiyani  bajarish  mumkin,  deb  hisoblaydi- 

lar.


Soliqlaming daromadlami boshqarish funksiyasini yuza­

ga  kelishiga  fransuz  iqtisodchisi  E.  De.  Jirardenning  naza- 

riyasi  asos bo‘lgan.  Bu  nazariyaga  ko‘ra  soliqlar  yordamida 

soliqqa  tortishning  progressiv  shkalasini  qo‘llash  yo‘li  bilan 

jamiyat  a’zolari  o‘rtasidagi  mulkiy  tengsizlikka  barham 

berish  mumkin.  Hozirgi  kunda bu  nazariyaning davomchi- 

lari bo‘lib amerikalik iqtisodchilar A.  Ilersik,  G.  Koul,  fran­

suz  iqtisodchilari  M.  Klyudo,  J.  Furastye  hisoblanishadi. 

Ulaming  fikriga  ko‘ra  davlat  soliqlardan  va  transfer 

to'lovlaridan  foydalanish  yo‘li bilan jamiyat  milliy daroma- 

dini  kambag'allar  foydasiga  qayta  taqsimlaydi.  Bu  naza- 

riyalar  soliqlaming  daromadlami  tartibga  solish  funksiyasi 

mavjud,  degan  xulosa  kelib  chiqishiga  sabab  bo‘ldi.

I. 


Malmiginning  fikriga  ko‘ra  soliqlar  uch  funksiyani 

bajaradi,  ya’ni  fiskal,  taqsimlash  va  rag‘batlantirish  funk- 

siyalaridir.  Uning  fikriga  ko‘ra  birinchi  funksiya  davlat 

daromadlari  manbalarining  tashkil  topishi  bilan  bog‘liq, 

ikkinchisi  huquqiy  va jismoniy  shaxslaming  daromadlarini 

taqsimlashni  nazarda  tutadi.  Rag‘batlantirish  funksiyasi 

turli  imtiyozlar  va  yengilliklar  berish  yo‘li  bilan  amalga 

oshiriladi.1  0 ‘z-o‘zidan  ko'rinib  turibdiki,  G ‘arb  iqtisodiy



Мальмигин  И.  Налоги  как  элементы  финанса.  М.:  перевод  с  англ., 

1997  г.,  стр.  69.




adabiyotlaridagi daromadlami boshqarish funksiyasi  I.  Mal- 

miginda taqsimlash funksiyasi sifatida namoyon bo‘lmoqda.

Soliqlaming  funksiyalari  ulaming  mohiyatini  amaliyot- 

da  harakat  qilayotganligini  ko‘rsatadi.  Shunday  ekan, 

funksiya  doimo  yashab,  soliq  mohiyatini  ko‘rsatib  turishi 

zarur.  Demak,  funksiya  kategoriyasi  doimiy,  qat’i  tak- 

rorlanib  turadigan  voqelikni  ifodalaydi.  Shunday  uslubiy 

yondashishdan  kelib  chiqib  soliqlar  funksiyasini  aniqlash 

kerak.

Soliqlaming funksiyalari masalasida hozirga qadar olim­



lar  o‘rtasida  katta  bahslashuvlar  mavjud,  lekin  yagona  bir 

fikrga  kelingan  emas.  Ko'pchilik  iqtisodchilar  soliqlarga 

fiskal,  boshqaruvchi,  rag‘batlantiruvchi,  nazorat  funksiya­

lari  xos  deb  ta’rif berishadi.



fiskal  funksiyasi,  tartibga  solish  funksiyasi,  rag‘batlantirish 

funksiyasi,  nazorat  funksiyasi,  soliqni  hisoblash  jarayonini 

axborot bilan  ta ’minlash funksiyasi.

Soliqlaming  asosiy funksiyasi  — fiskal funksiya  hisobla- 

nib  (lotincha fiscus  so'zidan  olingan  bo‘lib,  xazina  degan 

ma’noni  anglatadi),  bu funksiyaning mohiyati shundan ibo- 

ratki,  soliqlar  yordamida  davlatning  moliya  resurslari  hosil 

qilinadi  hamda  davlat  faoliyat  ko‘rsatishi  uchun  moddiy 

sharoit  yaratiladi.  Soliqlar  orqali  korxonalar  va  fuqarolar 

daromadining  bir  bo'lagini  davlat  boshqaruvini,  mamlakat 

mudofaasini,  umuman  noishlab  chiqarish  sohasini  saqlab 

turish maqsadida undirib olish yo‘li bilan davlat budjetining 

daromad  qismini  shakllantirish  — soliqlar  fiskal  fiinksiyasi- 

ning  eng  muhim  elementi  hisoblanadi.

Ishlab  chiqarishning  rivojlanishi  bilan  fiskal  funksiya­

ning  ahamiyati  oshib  boradi.  Ishlab  chiqarish  ijtimoiy  tus- 

daligining  chuqurlashishi  fan-texnika  taraqqiyotining  ri- 

vojlanish  munosabati  bilan  asosan  soliqlar  hisobiga  shakl- 

lantiriladigan  moliyaviy  resurslar  oqimini  ko'paytirishning 

real zarurati yuzaga keladi.  Davlat  iqtisodiy va  ijtimoiy tad- 

birlarga  ko‘proq  e’tibor  bergan  sari  moliyaviy  resurslami 

ko‘proq  sarflaydi,  lekin  soliq  tizimi  o'zining  fiskal 

funksiyasi  vazifalarini  bajarishi jarayonida  ishlab  chiqarish­

ning  o‘sishiga,  jamg‘arish jarayoniga  halal  bermasligi,  ijti­

moiy  adolatni  buzmasligi  hamda  iqtisodiyotning  umumiy


Download 6,45 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   310




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish